مقایسه تطبیقی تناسبات فضای داخلی گنبدخانه‌ها در مساجد دوره‌های چهارگانه معماری ایرانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه معماری، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه قم، قم، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد معماری دانشگاه قم، قم، ایران

چکیده

بیان مساله: در معماری ایران آثاری باشکوه وجود دارد که مهندسان با بهره‌گیری از پیمون و هندسه خلق نموده‌اند. تناسب در عین اینکه یک عامل تعیین کننده برای هماهنگی است یکی از مسائل همیشگی مورد بررسی معماری نیز بوده است. مساجد ایرانی از بناهای مهم تمدن اسلامی است که در دوره‌های چهارگانه معماری ایران مهندسان از تناسبات برای پاسخگویی بهتر به عملکردی بودن فضاها و زیبایی و دید بصری بناهای مهمی مانند مساجد بهره‌مند می‌شدند. لذا در این پژوهش به بررسی تطبیقی تناسبات فضای داخلی گنبدخانه مساجد در چهار دوره معماری ایرانی پرداخته شده است.

هدف : با توجه به اهمیت مساجد در تمدن اسلامی به نظر می‌رسد درطراحی و ساخت فضای گنبدخانه مساجد از تناسبات مشخصی استفاده شده است که پژوهش حاضر به کشف تناسبات فضای داخلی گنبدخانه در مساجد چهار دوره معماری ایران پرداخته است.

روش تحقیق : با توجه به غیرتصادفی بودن نمونه‌های مورد بررسی، ابعاد و اندازه‌های فضای داخلی گنبدخانه مساجد بر مبنای تناسبات با شیوه شبه تجربی و با روش استقرایی تحلیل شده‌اند.گردآوری داده‌ها در این پژوهش به شیوه بررسی اسناد و مدارک کتابخانه‌ای، تحلیل نقشه ها و داده های تصویری است.

نتیجه گیری : از بین نمونه‌های مورد بررسی تناسبات و هندسه فضای داخلی گنبدخانه در معماری چهارگانه در هردوره متغیر بوده است. به این ترتیب که مساجد یک دوره دارای تناسبات مشابه باهم می‌باشند ولی در دوره‌های دیگر تناسبات تغییر کرده‌اند. به طوری که در مساجد سبک خراسانی این تناسبات حدود 0.3_ 0.5، در مساجد سبک رازی بین 1.5_ 1.2، سبک آذری 2.2_1.5 و دوره اصفهانی بین 1.4 _1.3 است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Comparative Analysis of Proportions in the Interior Space of Dome Chambers in Mosques of Four Periods of Iranian Architecture

نویسندگان [English]

  • Hamed Hayaty 1
  • sapedh aman 2
1 Assistant Professor, Architecture Department, Qom University, Qom, Iran
2 M. A. in Architecture, Department of Architecture, , Qom University, Qom, Iran.
چکیده [English]

In Iranian architecture, there are magnificent works that engineers have created using module systems and geometry. Proportion, while being a key factor in harmony, has also been one of the persistent subjects studied in architecture. Iranian mosques are among the significant structures of Islamic civilization, where engineers across the four periods of Iranian architecture utilized proportions to enhance the functionality of spaces, as well as the aesthetic and visual appeal of important structures such as mosques. Therefore, this study conducts a comparative analysis of the proportions of the interior space of domed chambers in mosques from the four periods of Iranian architecture. Given the importance of mosques in Islamic civilization, it appears that specific proportions were employed in the design and construction of mosque domed chambers. This research aims to identify the proportions of the interior space of domed chambers in mosques across the four architectural periods in Iran. Since the samples examined in this study are non-random, the dimensions and measurements of the interior space of the mosque domed chambers have been analyzed based on proportions using a quasi-experimental approach and an inductive method. The data collection in this study is based on reviewing library documents and records, analyzing architectural plans, and examining visual data. Among the analyzed samples, proportions and geometry of the interior space of domed chambers vary across the four architectural periods. In each period, mosques share similar proportions, but these proportions change across different periods. For instance, in Khorasani-style mosques, the proportions range from approximately 0.3 to 0.5; in Razi-style mosques, they vary between 1.2 and 1.5; in Azari-style mosques, they range between 1.5 and 2.2; and in Isfahani-style mosques, the proportions fall between 1.3 and 1.4.



Keywords: Proportions, Geometry, Iranian Architecture, Mosques, Domed Chamber

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Proportions
  • Geometry
  • Iranian Architecture
  • Mosques
  • Domed Chamber

مراجع

الاسعد، محمد (1376)، کاربردهای هندسه در معماری مساجد، ترجمه سعید سعید پور، نشریه هنرهای زیبا، شماره33، تابستان وپاییز.
انصاری، مجتبی؛ اخوت، هانیه ؛ تقوایی، علی اکبر (1390)،تحقیقی پیرامون سیر تاریخی سیستم های تنظیم تناسبات در معماری با تاکید بر ملاحظات کاربردی و زیبایی شناسی .ماه هنر، (151)، 46،57.
بلیلان ، لیدا، سعیدپورلمر، حسن (1398). الگوهای هندسی و تناسبات طلایی ، زبان مشترک معماری و هنر در روستای تاریخی ابیانه. انتشار: دوفصلنامه معماری اقلیم گرم و خشک
بوزجانی، ابوالوفا محمدبن محمد (1384)، هندسه ایرانی . کاربرد هندسه در عمل . برگردان متن وگردآوری ضمیمه :علیرضا جذبی . انتشارات سروش،تهران.
پیرنیا، محمد کریم (1392) آشنایی با معماری اسلامی ایران، چاپ نوزدهم، موسسه فرهنگی سروش دانش، تهران.
پیرنیا، محمدکریم(1397)،آشنایی با معماری اسلامی ایران ، نشرگلجام.
جوادی ، نوده؛ شاهچراغی ، عندلیب (1401)، بررسی تناسبات طلایی واصول هندسی برگرفته از طبیعت در اجزای کالبدی خانه های تاریخی (مطالعه موردی :خانه های قاجاری اردبیل). نشریه باغ نظر؛ شماره 110.
حاجی قاسمی، کامبیز (1380)، گنجنامه (مساجد جامع) فرهنگ آثار معماری اسلامی ایران. ناشر:دانشگاه شهید بهشتی،تهران.
حسینی، اکرم (1403)، بررسی تغییر تناسبات گنبدخانه مساجد صفوی در زمینه­های ایجاد آن. فصلنامه پژوهش­های معماری اسلامی؛ شماره 42.
حیاتی، حامد، نوری، امیرمسعود (1401)، مقایسه تطبیقی تناسبات ایوان در مساجد دوره صفویه اصفهان.نشریه باغ نظر ؛ شماره 128.
خواص ،مجید، بمانیان، محمدرضا (1401)، بررسی تناسبات دراجزای ارتفاعی نمای مساجد چهارایوانی تاریخی منتسب به 4سده اخیر درونگرای شهر اصفهان. نشریه نشریه پژوهش های معماری اسلامی ،دوره 10، شماره 4
دی.کی .چینگ، فرانسیس (1378)، معماری فرم ، فضا ونظم. ترجمه :زهره قراگوزلو .ناشر:دانشگاه تهران.
سعادت جو، پریا، حمزه نژاد، مهدی، نقره کار، عبدالحمید (1392)، تحلیلی بر سیرتحول مفاهیم و الگوی کالبدی مساجد در دوره های چهارگانه معماری ایرانی . نشریه مطالعات شهر ایرانی اسلامی
شمشیری، سیچانی (1400) ،بازخوانی ویژگی های حسابی وهندسی نماهای حیاط داخلی خانه های، فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی ،شماره 10
عباس زاده، مظفر ، قیصی، عاصفه ،رضاپور ، سودا (1396). بررسی عوامل موثر بر شکل گیری سبک معماری مساجد دوره قاجار شهر ارومیه (مطالعه موردی: مسجد علی شهید، عبدالمحمد و قره آغاج(. نشریه شباک، شماره3،شماره پیاپی 2.
عطاریان، کوروش ، مومنی، کوروش ، مسعودی، زهره (1394). بررسی تناسبات حیاط مساجد دوره صفویه اصفهان .منبع:مطالعات تطبیقی هنر.شماره10
فرشچی، حمیدرضا، مجیدی، مرتضی (1400). بررسی نظام معماری و تناسبات هندسی حیاط مرکزی و جداره های آن در خانه های تاریخی کاشان (مورد مطالعه :ده خانه ی تاریخی دوره ی قاجار شهر کاشان). منبع: فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی سال پنجم ،شماره2
فیض اله بیگی، آرزو،گلابچی ، محمود، رضازاده اردبیلی، مجتبی. (1398)، تحلیل هندسه نظری و عملی و تناسبات گنبد دوپوسته گسسته مسجد جامع عباسی اصفهان. انتشار: نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی
گروتر ، یورگ کورت (1386)،زیبایی شناسی در معماری .ترجمه: جهانشاه پاکزاد وعبدالرضا همایون، چاپ چهارم، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
نژاد ابراهیمی، احد، جوادپور، آیلار (1402) مطالعه معماری گوی مچید (مسجد کبود) تبریز برای تطبیق با مرمت­های انجام یافته. نشریه مکتب احیا، شماره 1.
نسترن پور، نازنین ، طبسی، محسن.(1401)، ریخت شناسی هندسی صحن مساجد اسلامی ایران شده . منبع: پژوهش های معماری نوین، شماره 2
نیلفروشان، محمدرضا (1390)، معماری ایرانی :از آغاز تا دوره قاجاریه .چاپ اول .نشریه کتاب وارش
حیاتی، حامد (1403)، بازخوانی تناسبات هندسی در عناصر و اجزای ارتفاعی مسجد_مدرسه‌های دوره قاجار در شهر تهران، شریه باغ نظر شماره 132.
Dabbour, L. M. (20120. Geometric proportions: The underlying structure of design process for Islamic geometric patterns. Frontiers of Architectural Research, 1(4) : 380-391
Krier, R. (1988). Architectural Composition. Academy Editions
Kurt Grütter, Y. (1987). Aesthetic in Architecture.
Lu, P. J., Steinhardt, P. J. (2007) Decagonal and Quasi-Crystalline Tilings in Medieval Islamic Architecture, Science, 315(5815) :1106-1110.
Putz, J. F. (1995). The Golden Section and the Piano Sonatas of Mozart. Mathematics Magazine, 68(4) :275.
Shamaileh, A. A. (2022). Study and investigate perceptions of Jordanian college students on the golden ratio proportions. Computers and Electrical Engineering, (103).
Amer, I. A., & Gaber, A. A. A. (2019). The methodology of design by geometric code in traditional architecture. Journal Of Al Azhar University Engineering Sector 14(50), 259–286. https://doi.org/10.21608/AUEJ.2019.28485
Cohen, M. A., & Delbeke, M. (2019). Proportional Systems in the History of Architecture: A Critical Reconsideration. https://muse.jhu.edu/book/63227
Telleria Julian, I., González Floristán, N., & Susperregi Lasalde, J. (2020). La teoría de E. Mössel en la base del trazado que regula un modelo de caserío guipuzcoano del siglo XV. Parte I. 25(38), 90–101. https://doi.org/10.4995/EGA.2020.12365
Wang, Z. (2022). Research on Order Aesthetics of Traditional Chinese Architecture from the Perspective of Design Geometry. Frontiers in Art Research, 4(11). https://doi.org/10.25236/far.2022.041111
معماری اقلیم گرم و خشک
دوره 12، شماره 20
اسفند 1403
صفحه 61-84

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار