تبیین ویژگی های کالبدی بادگیر در معماری سمنان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای معماری، گروه معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

2 استادیارگروه شهر سازیدانشکده معماری و شهر سازی ، دانشگاه علم وصنعت ایران، تهران، ایران

3 دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال، تهران، ایران

چکیده

یکی از عناصر تاریخی مهم و اثرگذار بر معماری ایران، بادگیر است. معماران ایرانی، این عنصر را در رویکرد طراحی اقلیمی به­کار می­گرفته­اند. بادگیر یک سیستم سرمایشی ایستا است که با استفاده از انرژی تجدیدپذیر باد، امکان تهویه طبیعی ساختمان را نیز فراهم می­کند. بادگیر در سیمای شهرهای قدیمی ایران، به عنوان یک عنصر اثرگذار مطرح بوده، به­طوریکه پس از مناره­های مساجد، عنصری مهم در خط آسمان شهر قلمداد می­شد. امروز صنعت ساختمان با مصرف چهل درصد از انرژی جهانی و سیستم­های خنک­کننده و گرم­کننده نیز با مصرف حدود شصت درصد انرژی در یک ساختمان، تهدیدی جدی در ایجاد چالش­های زیست­محیطی هستند، از این رو سیستم­های غیرفعال مثل بادگیرها می‌­توانند جایگزین­هایی سنتی ولی مفید برای کاهش مصرف انرژی باشند. پژوهش حاضر با هدف مطالعه بادگیرها در معماری بومی شهر سمنان انجام گردیده است. در مطالعه میدانی تعداد 37 خانه از خانه­های تاریخی و واجد ارزش معماری در شهر سمنان انتخاب شده و ویژگی­های کالبدی بادگیرهای موجود مورد بررسی قرار­گرفته است. نتایج نشان می­دهد که در گذشته، بناهایی همچون آب­انبارها، دارالحکومه قدیم و خانه­های تاریخی در سمنان دارای بادگیر بوده­اند. ویژگی­های بادگیرها نیز شامل جهت استقرار رو به شمال، تیغه­ها عمدتا X شکل، ارتفاع بادگیرها از کمتر از 2 متر تا 11.5 متر متغیر بوده و اکثرا دارای سقف مسطح هستند. به لحاظ تزیینات نیز، تعدادی از بادگیرهای بناهای مسکونی سمنان فاقد تزیینات بوده و تعدادی نیز با مصالحی مانند آجر، گچ و یا کاه گل تزیین شده­اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explaining the physical characteristics of windbreaks in Semnan architecture

نویسندگان [English]

  • tayebe valian 1
  • seyed majid mofidi shemirani 2
  • mahnaz mahmoodi 3
1 Department of Architecture, Mashhad Branch, Islamic Azad University, Mashhad, Iran.
2 Architecture and Urbanism faculty, Iran University of Science & Technology, Tehran, Iran.
3 Department of Architecture, Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

One of the most important factors on the Iranian architecture is Windcatcher. Iranian architects has been applied this element on climate designing. A windcatcher (wind tower, wind scoop) is a traditional architectural element used to create natural ventilation and passive cooling in buildings. Windcatchers come in various designs: unidirectional, bidirectional, and multidirectional. Windcatchers are widely used in North Africa and in the West Asian countries around the Persian Gulf, and have been for the past three thousand years. Windcatchers vary dramatically in shape, including height, cross-sectional area, and internal sub-divisions and filters. Windcatcher is a static cooling system, which provides buildings with natural ventilation using wind renewable energy. Windcatcher have been known as one of the most effective elements in Iranian ancient city architecture; so that, they have been identified as the second most important elements after Mosque Minaret. Nowadays, building industry and cooling and heating systems by using 40% and 60% of the world’s energy respectively are considered serious threats to the environment. Therefore, passive systems like Windcatchers could be adequate replacements with respect to energy consumption. Current project aims to study Windcatchers in the traditional architecture of Semnan. 37 buildings with architectural values were selected in the field study and their Windcatcher characteristics were evaluated. Results show that buildings such as Ab anbar, Government House and historical houses had Windcatchers in the past. Windcatcher characteristics included their northward direction, X-shape blades, heights between 2 to 11.5 meters and their horizontal roof. Some of the Windcatchers were decorated using bricks, chalk, cobb or clom but the others were not decorated at all.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Wind-catcher
  • Hot and dry climate
  • Semnan
  • historic houses
-  احدی، امین اله؛ علیرضایی، بابک (1393)، بررسی فرم مناسب سقف و سودمندی استفاده از بادخور و بادگیر در تهویه طبیعی مسکن چابهار، نشریه مسکن و محیط روستا، شماره 48، ص 43-33.
- بتل مک کارتی، (1381)، بادخان، ترجمه: محمد احمدی نژاد، اصفهان، نشر خاک.
- توسلی، محمود. (1391)، ساخت شهر و معماری در اقلیم گرم و خشک، تهران، انتشارات پیام.
- حیدری، شاهین. (1394) درآمدی بر روش تحقیق در معماری، تهران: انتشارات فکر نو.
- حقیقت، عبدالرفیع. (1379). شناسنامه آثار تاریخی کومش، استان سمنان، تهران: انتشارات کومش.
- دهقانی، علیرضا؛ آقانجفی، سیروس. (1383). بررسی تجربی کارایی دو طرح جدید بادگیر و مقایسه آن­ها با بادگیرهای سنتی، نشریه انرژی ایران، شماره 21، ص 26-14.
- سهامی، اشکان؛ قدمی، فرید. (1395). حداقل کردن مصرف انرژی در تهویه مطبوع ساختمان با استفاده از الگوریتم ژنتیک، اولین همایش ملی فناوری در مهندسی کاربردی، باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران غرب (21 بهمن ماه 1395).
- ضیابخش، ندا؛ زاد، گلناز سادات و داودی، آزاده. (1390). بررسی تطبیقی پایداری در معماری مسکونی و بومی اقلیم گرم و خشک با تکیه بر بادگیر و مصالح (مطالعه موردی: خانه­های نایین و تفت)، همایش ملی عمران، معماری، شهرسازی و مدیریت انرژی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردستان.
- کاظمی، محمد؛ دهقان، علی اکبر و دهقان، مجتبی. (1392)، بررسی تجربی تاثیر سازه­های بالادست بر عملکرد بادگیرهای یک طرفه، مجله مهندسی مکانیک مدرس، شماره 1، ص 60-49.
- کامیابی، سعید. (1394)، بررسی انطباق معماری شهرهای استان سمنان با شرایط زیست اقلیمی، فصلنامه بین المللی انجمن جغرافیای ایران، شماره 46، ص 338-323.
- محمودی، مهناز. (1388). بادگیر، نماد معماری ایران، تهران: نشر یزدا.
- محمودی، مهناز؛ پورموسی، محبوبه. (1389)، پتانسیل سنجی انرژی باد و نقش بنیادین آن در تهویه مطبوع و زدودن رطوبت (نمونه موردی: شهرستان رشت، منطقه گلسار)، آرمانشهر، شماره 4، ص 156-147.
- محمودی، مهناز؛ مفیدی شمیرانی، مجید. (1387)، هویت ایرانی بادگیر و پیشینه یابی آن در معماری ایران، نشریه هویت شهر، شماره 2، ص 25-33.
- جهانگیری، میلاد؛ زارع، عبدالرضا. (1392)، مطالعه سازه­های بادگیر و بهینه­سازی مقطع بادگیر تحت اثر انرژی تجدیدپذیر باد به عنوان یک سیستم تهویه مطبوع در معماری قدیمی ایرانی، نشریه مباحث برگزیده در انرژی، شماره 1، ص 39-31.
- مراحمی، شیدا؛ یاری بروجنی، نفیسه؛ سعدوندی، مهدی. (1396). گونه­شناسی بادگیرهای بندر لافت براساس تزئینات نما، مسکن و محیط روستا، 159، ص 19-34.