الگوهای ترکیب اندا‌م‌های بنیادین معماری مساجد شهر اصفهان در دوره صفوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنراسلامی تبریز

2 دانشجو کارشناسی ارشد، دانشکده معماری وشهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز

3 دانشجو دکتری، دانشکده معماری وشهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز

چکیده

بررسی و شناخت ترکیب‌بندی اندام‌های بنیادین مساجد دوره صفوی شهر اصفهان با تاکید بر طبقه‌بندی آن‌ها سبب می شود تا بتوان با بهره‌گیری از این الگوها در لایه‌های کالبدی و همچنین معنایی، در معماری مساجد جدید، آن‌ها را تداوم بخشید. در این راستا تحقیق حاضر با هدف شناخت این الگوها تدوین گردیده است. روش تحقیق در این نوشتار توصیفی– تحلیلی بوده  و از مطالعات کتابخانه‌ای و مشاهدات میدانی برای گردآوری اطلاعات استفاده شده است. یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که مساجد دوره صفوی اصفهان را می‌توان به سه دسته مساجد شبستانی، گنبدخانه‌ای و شبستانی- گنبدخانه‌ای طبقه‌بندی نمود که هر یک از دسته‌های فوق را می‌توان براساس اندام‌های اصلی و محورهای فضایی و وضعیت قرارگیری نسبت به بافت شهری به دسته‌های مجزا دسته‌بندی نمود. در طبقه‌بندی عنوان شده، هر الگو گسترش یافته الگوی قبلی است و در نهایت تکامل یافته‌ترین نوع الگو، الگویی با حفظ تعین هندسی اندام‌های اصلی معرفی می‌شود، مساجد امام و حکیم از این قبیل هستند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Composition patterns of fundamental elements in the architecture of Isfahan mosques of the Savafid era

نویسندگان [English]

  • Azita Belali e oskui 1
  • Sahar Zarei 2
  • Mina Heydariturkmani 3
1 Associate Professor of Architecture, Faculty of Architecture and Urbanism, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran
2 MSC student of Faculty of Architecture and Urbanism, University of Henart, Tabriz, Iran
3 PhD student of Faculty of Architecture and Urbanism, University of Henart, Tabriz, Iran
چکیده [English]

Investigating and recognizing the composition of fundamental elements in Safavid era’s mosques   in Isfahan city with emphasis of their classifications enables us to continue using these patterns in the framework and semantical layers of the mosques new architecture.
In this regard, the present study is designed to understand these patterns. Research method in this paper is descriptive –analytical The finding of study indicates that Safavid’s era mosques in Isfahan can be classified into three categories: Shabestan, Dome House and shabestan, Dome House mosque and Each of the above categories can be categorized into separate categories based on the main organs and spatial axes and the position of the urban texture. In the abovementioned categories, each pattern is an extension of the previous pattern, and finally the most evolved pattern is introduced, which is the the pattern that preserves the main geometrical elements, Imam and Hakim mosques are such examples.

کلیدواژه‌ها [English]

  • fundamental elements
  • mosque architectural pattern
  • safavid era’s architecture
  • Isfahan mosques
-     احمدی شلمانی، م. (1390). معماری معاصر مساجد. انتشارات فرهیختگان دانشگاه، چاپ اول، تهران.
-     اکبر زاده، محسن. (1396). مقوله بندی مؤلفه های سازمان دهنده به ته رنگ مساجد سنتی مراکش. فصلنامه هنر و تمدن شرق. شماره 15، 37-44.
-     استرلین، ه. (1377). اصفهان به تصویر بهشت به قلم هانری کربن، ترجمه جمشید ارجمند. تهران: انتشارات فرزان.
-     بمانیان، محمدرضا، جلوانی، متین، ارجمندی، سمیرا. (1395). بررسی ارتباط میان پیکربندی فضایی و حکمت در معماری اسلامی مساجد مکتب اصفهان نمونه های موردی: مسجد آقانور، مسجد امام اصفهان و مسجد شیخ لطف الله،  فصلنامه مطالعات ملی ایران. 9، 101- 175.
-     پیرنیا، محمد کریم. (1389). سبک شناسی معماری ایران. تدوین غلامحسین معماریان. تهران: انتشارات سروش دانش.
-     تجویدی، اکبر. (1392).« تداوم در معماری ایرانی». از مجموعه مقالات معماری ایرانی. به اهتمام محمد عبدلی و راضیه گرکنی. تهران:  انتشارات جمال هنر.
-     ترکمان، اسکندربیگ. (1382). تاریخ عالم آرای عباسی، تهران، انتشارات امیرکبیر.
-     حبیبی، م ،اهری، ز. (  1377). "معاری شهری مسجد در مکتب اصفهان- دستور زبان و واژ گان" مجله صفه. 26 ، 22-37.
-     حجت، عیسی، ملکی، مهدی. (1391). هم گرایی سه گونه بنیادین هندسی و پیدایش هندسه مسجد ایرانی. نشریه هنر های زیبا- معماری و شهرسازی. 4، 5-16.
-     حداد، پیمان، فروتن، منوچهر. (1397). بررسی مؤلفه های معماری در مساجد معاصر ایران: رویکرد ها و روش ها، مطالعات محیطی هفت حصار. 25، 5-18.
-     خادم زاده، محمدحسن، معماریان، غلامحسین، افلاکیان، احمد. (1393). «گونه شناسی تطبیقی مساجد منطقه اصفهان»، فصلنامه مطالعات معماری ایران.2-22 .
-     خادم زاده، محمدحسن، معماریان، غلامحسین، صلواتی، کامیار. (1396). « گونه شناسی تحلیلی مساجد تاریخی حوزه فرهنگی کردستان ایران». مطالعات معماری ایران. 11، 103- 124.
-     پاسیان خمری، رضا، رجبعلی، حسن، رونده، محمد رضا. (1396).گونه شناسی مساجد بلوچستان ایران، از قاجاریه تا معاصر. مطالعات معماری ایران. 11، 189- 205 .
-     دباغ، امیر معسود، رهبر، شادی. (1393). تبلور مفاهیم شیعی در شکل گیری مساجد دوران صفویه و قاجاریه بررسی تطبیقی: مسجد شهید مطهری تهران و مسجد امام خمینی اصفهان، فصلنامه شیعه شناسی. شماره 52، 167-190.
-     دهخدا، علی اکبر. (1345). لغت نامه(شماره حرف«گ»:12). زیرنظر دکتر محمد معین. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-     زارعی، محمد ابراهیم. (1394). « گونه شناسی معماری مساجد محلّه ای شهر سنندج در دورة قاجار». فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 19، 15- 28.
-     سلطانی، مهرداد، سید امیر منصوری، احمدعلی فرزین. ( 1391). تطبیق نقش الگو و مفاهیم مبتنی بر تجربه در فضای معماری. نظر باغ. 9. 3-12: 21.
-     سیوری، راجر. (1385). ایران عصر صفوی، ترجمه کامبیز عزیزی. تهران: نشر مرکز.
-     صارمی، حمید رضا، خدابخشی، سحر، خلاق دوست، متین. (1395). بررسی تطبیقی جهت گیری شبستان در مساجد سنتی و معاصر، نشریه شهر های ایرانی اسلامی، 24، 65-84.
-     طاهری، محمد مهدی، مظاهریان، حامد، خاقانی، سعید. (1397). گونه شناسی ایوان محور مسجد های تاریخی ایران. فصلنامه علمی – پژوهشی معماری و شهرسازی. 82، 113-125.
-     طبسی، محسن. (1386). شناسایی و تحلیل مؤثر بر تغییرات کالبدی و عملکردی معماری گرمابه های ایران دوره صفوی. پایان نامه دکتری پژوهش هنر، دانشگاه تربیت مدرس.
-     عطاریان، کورش،  مؤمنی، کورش، مسعودی، زهره. (1393). « بررسی تناسبات حیاط مساجد دوره صفویه اصفهان». مطالعات تطبیقی هنر. 10، 67-81 .
-     کیانی، محمدیوسف. (1390). تاریخ هنر معماری ایران در دوره اسلامی. تهران : انتشارات سمت.
-     گروبه، ا. (1379). معماری جهان اسلام. ویراستار جرج میشل. ترجمه یعقوب آژند. تهران: نشر مولی.
-     معماریان، غلامحسین، غفاری، عباس، قلیزاده، فرزانه. (1396). « تحلیلی بر پارامترهای گونه بندی مساجد تاریخی شهر تبریز». فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی. 4، 43- 64.
-     مهدوی نژاد، محمد جواد، مشایخی، محمد، بهرامی، منیره. (1393). الگوهای طراحی مسجد در معماری معاصر. فصلنامه پژوهش های معماری اسلامی. 5، 3-19.