برنامه فضایی خانه‌های سنتی یزد در نسبت با سکونت امروزی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

وجود تعداد زیادی از خانه‌های خالی در بافت قدیم یزد و پراکنش افقی بی‌رویه شهر یزد برای تامین واحدهای مسکونی، سبب شده است نوشتار حاضر از برنامه فضایی خانه‌های سنتی یزد در نسبت با سکونت امروزیپرسش کند. لذا با هدف شناخت زندگی دیروز و امروز، مطالعات کتابخانه‌ای با روش غالبِ تاریخی و توصیفی-تحلیلی در پیشینه موضوع و مشاهدات مستمر میدانی تا اشباع نظری به صورت کیفی در حیطه خانه‌های سنتی و امروزی انجام شده است. مطالعات نشان می‌دهد برنامه فضایی خانه‌های سنتی مشتمل بر انواع فضاهای باز، نیم‌باز و بسته در ارتباطات عمودی از زیرزمین تا بام است که شامل فعالیت­هایی همچون زندگی در جوار خانواده، کارِ خانگی یا فراخانگی و فعالیت­های اجتماعی همچون میهمانداری، همسایه‌داری و ارتباط با محله است. از سوی دیگر، برنامه فضایی خانه‌های امروزیِ اغلب آپارتمانی، یک بقچه تختِ بسته به ندرت دارای فضایِ نیم‌بازِ مناسب است که در نشیمن، پذیرایی، ناهارخوری، آشپزخانه باز، اتاقهای خواب، فضاهای بهداشتی، پارکینگ و انباری روی می‌دهد. در این نوع از سکونت؛ کارِ خانگی تقریبا فراموش شده است و فضایِ بازِ مشاع لزوما سبب تحقق‌پذیری مناسبات اجتماعی و طراوت زندگی خانواده نمی‌شود. نقاط رجحانی برای دو نوع برنامه فضایی وجود دارد که از مهمترین آن­ها اهمیت و اولویت فضای باز و نیم‌باز در فعالیت­های متنوع خانواده و کیفیت‌های زندگی در خانه‌های سنتی و از وجه دیگر؛ ایمنی، امنیت و راحتی زندگیِ محدودِ امروز در آپارتمان­هاست. اما لازم است خانه مسائل مادی و معنوی را توامان پاسخ دهد. با دیدگاه اصالتِ برنامه زندگی یک خانواده ایرانی خاصه یزدی؛ جمع بندی آنست که اولویت با انتخاب ظرفیت پاسخده خانه‌های سنتی با لحاظ نمودنِ مناسب­سازی برنامه فضایی آن­ها و بافت اطرافشان برای زندگی امروز است. پس از این انتخاب، لاجرم فراهم نمودنِ مازاد دانه‌های مورد نیاز در بخش‌های جدید شهر قابل بررسی خواهد بود. تحقق به روز نمودن خانه‌های سنتی؛ مطالعات کاربردی دقیقی در ارتباط با حفظ بقچه‌بندی فضاهای باز، نیم باز و بسته در انعطاف‌پذیری و تطبیق‌پذیری آن­ها با زندگی امروز طلب می‌کند که نیازمند احیای فرهنگ حالایی‌کردنِ (روزآمد نمودن) خانه‌ها در نزد مردم یزد است.  

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Space programs of traditional houses in Yazd in relation to contemporary dwelling

نویسنده [English]

  • Azadeh Khaki Ghasr
.
چکیده [English]

There are many empty traditional homes in historic districts of Yazd while; the horizontal size of Yazd city is going to be bigger than past to provide new houses to people. So the question of research is to know about if existing old houses space programs have adaptability to be reused as contemporary habitations. In other word, would old houses be reused in these days? To evaluate this goal; the article tries to know about intersections and differences between those two kinds of residence space program. The research method which is descriptive-analytical divided in to two ways: deep observations and library survey. Also, the author as one of the dwellers of Yazd city during more than 15 years, in both ancient and new districts of Yazd, did her analytical descriptions.
The study shows that space program of traditional homes contains three parts: open spaces, closed spaces and half-open spaces while new dwelling in Yazd, has just limited to closed spaces and personal open spaces and half-open ones have been deleted to some extent. Also, in traditional houses, there are spaces to do house working but new ones forgot doing work at homes. In addition, old houses had relation to neighbors but new kinds don’t good relationship to neighbors.
There are some strong points to traditional homes which are: quality in personal open spaces(yards) to gather family and they have affordance to do several activities in them. Instead, in flats, there are some strong points: stable structures, good security, suitable car access and coherent closed spaces.
To avoid of gentrification, and to reach to sustainable rehabilitation of Yazd, and through knowing about two kinds of space program of houses in Yazd, and notice to have a culture of renovating homes to reuse as homes in past Yazd culture, it seems there is affordance in space program of traditional homes to accept and adapt to new life. But some conditions must be changed to do so which some of them are in micro decision and some of them are in macro scale. Some goal group are suggested to dwell in adapted traditional homes: young couples, university students who needs dormitory, province bosses, professors, noble and ancient families of Yazd who needs weekend homes to gather, foreign or Iranian tourists who needs hustles, …
Reach to the aim, has two aspects: one of them needs people motivation and the other one needs motivation of decision makers in macro scale. Each of them must do their best in parallel way so that conditions could be better during the time.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Traditional homes of Yazd
  • contemporary houses
  • space program
  • contemporary dwelling
  • updating
-  امامی، تهمینه. (۱۳۸۸). مرمت و بازسازی خانه‌های تاریخی ارزشمند اصفهان (تاملی بر موانع و مشکلات). نشریه هفت شهر. شماره ۲۷ و ۲۸، 20-27.
-  اولیا، محمدرضا. (۱۳۸۹). میراث در اغماء، مجموعه مقالات نخستین همایش ملی شناخت و معرفی مزیت‌ها و ظرفیت‌های احیاء و بهره برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی. انتشارات سمیرا زیر نظر سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری. 71-84.
-  پیرنیا، محمدرضا و احمدی میل سفید، مریم. (۱۳۹۳). ارزیابی پایداری در مناطق سه‌گانه شهر یزد، نخستین کنفرانس ملی عمران معماری و توسعه پایدار. http://www.civilica.com   آخرین دسترسی به سایت ۲۲/۱۰/۱۳۹۷
-  تلخابی، حمیدرضا؛ شماعی، علی؛ داودپور، زهره و شکیبایی، اصغر. (۱۳۹۵). تحلیلی بر بافتهای سنتی و جدید و ارائه شاخص‌های بومی برنامه‌ریزی توسعه شهری، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره ۲۵، 71-82.
-  توسلی، محمود. (۱۳۷۶). قواعد و معیارهای طراحی فضای شهری، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، چاپ اول.
-  حاجی قاسمی، کامبیز. (۱۳۸۳). گنجنامه (فرهنگ آثار معماری اسلامی ایران)، دفتر چهاردهم: خانه های یزد، مرکز اسناد و تحقیقات دانشکده معماری و شهرسازی. تهران: انتشارات روزنه.
-  حبیبی، سید محسن. (۱۳۸۴). از شار تا شهر. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-  ســازمان میــراث فرهنگی، صنایع دســتی و گردشــگری. (۱۳۸۸). سند احیا و بهره برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی، صندوق احیاء و بهره برداری از بناها و بهره برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی.
-  زنگنه شهرکی، سعید؛ مجیدی هروی، آنیتا و کاویانی، آزاده. (۱۳۹۱). تبیینی جامع بر علل و عوامل موثر بر پراکنش افقی شهرها (مطالعه موردی: شهر یزد). نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، شماره ۲۵، 173-193.
-  زنگی آبادی، علی؛ مویدفر، سعیده و غفورزاده، مجتبی. (۱۳۹۴). ارزیابی باززنده سازی بافت‌های قدیم شهری در راستای توسعه پایدار (شهر یزد)، فصلنامه مطالعات برنامه‌ریزی شهری، شماره ۹، 131-159.
-  سرایی، محمدحسین. (۱۳۹۱). تطور سکونت شهری از مجموعه های فامیلی(محله ای) تا بلوکهای آپارتمانی(تفاوت اساسی خانه و مسکن در شهر یزد). پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال سوم، شماره ۱۰، 32-42.
-  شاه تیموری، یلدا و مظاهریان، حامد. (۱۳۹۱). رهنمودهای طراحی برای ساختارهای جدید در زمینه تاریخی. نشریه هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی. دوره ۱۷. شماره ۴، 29-40.
-  عباسی هرفته، محسن؛ میرجانی، حمید و مدرس مصدق، فرحنازالسادات. (۱۳۹۴). حقیقت احیا در بناهای زنده تاریخی. مجله آبادی. شماره ۷۴، انتشارات وزارت راه و شهرسازی. 58-69.
-  فرخ زاد، محمد و مدیری دوم، ایمان. (۱۳۹۳). کنکاشی در اصول طراحی فضاهای باز با توجه به پیشینه معماری و شهرسازی ایران. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی. شماره ۱۶، 81-59.
-  قادریان، مسعود. (۱۳۹۶). چهارچوب توسعه میان افزا در بافت‌های تاریخی (بررسی موردی: دستور کار طراحی سایت ایلچی خان در بافت تاریخی یزد). دوفصلنامه نامه معماری و شهرسازی. شماره ۱۹،  ۱۱۲-۹۳.
-  قزلباش، محمدرضا و ابوالضیا، فرهاد. (۱۳۶۴). الفبای کالبد خانه سنتی یزد. وزارت برنامه و بودجه. معاونت فنی. دفتر تحقیقات و معیارهای فنی
-  کلانتری خلیل آباد، حسین و پوراحمد، احمد. (۱۳۸۴). مدیریت و برنامه‌ریزی احیای ناحیه تاریخی یزد. نشریه پژوهش‌های جغرافیایی. شماره ۵۴، 77-92.
-  کوششگران، سید علی اکبر. (۱۳۹۰).  فرصت‌های احیا در سیر تحول بنای تاریخی از زمان خلق تا زوال اثر. نشریه شهر و معماری بومی. شماره ۱، 67-82.
-  محب علی، محمدحسن و محمد مرادی، اصغر. (۱۳۷۴). دوازده درس مرمت. تهران : وزارت مسکن و شهرسازی. چاپ اول.
-  مدرس مصدق، فرحنازالسادات. (۱۳۹۵). خانه در مقام خانه (ارائه راهکارهایی جهت احیای خانه‌های سنتی بافت تاریخی شهر یزد با تمرکز بر مستند سازی و ارزیابی تجارب موجود). پایان نامه کارشناسی ارشد معماری، دانشگاه یزد، یزد، ایران. استاد راهنما: دکتر حمید میرجانی، استاد مشاور: دکتر محسن عباسی هرفته
-  منتظری، مرجان؛ جهانشاهلو، لعلا و ماجدی، حمید. (۱۳۹۶). تحولات ساختار کالبدی-فضایی شهر یزد و عوامل موثر بر آن، مطالعات محیطی هفت حصار. شماره ۲۱، 27-42.
-  نصر، طاهره. (۱۳۹۶). تبیین مولفه‌های هویت کالبدی شهر سنتی ایرانی، معماری و شهرسازی آرمان شهر. شماره ۲۱. 231-264.
-  نقصان محمدی، محمدرضا. (۱۳۹۷). آمار عجیب خانه‌های خالی یزد، مصاحبه با پایگاه خبری و اطلاع‌رسانی رکنا. https://www.rokna.net  . آخرین دسترسی به سایت : ۵/۱۲/۱۳۹۷
-  ولیزاده اوغانی، محمدباقر و ولیزاده اوغانی، اکبر. (۱۳۹۱). تکریم مهمان و جلوه آن در ساختار فضایی خانه‌های سنتی ایران. معرفت اخلاقی. سال سوم. شماره 4،  103-115.
- یزدانفر، سید عباس و ضرابی الحسینی، مهسا. (۱۳۹۴). تاثیر شیوه زندگی بر سازمان فضایی خانه. نشریه انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران. شماره ۱۰، 45-61.
- Allison, E. W. (2005). Gentrification and historic districts: public policy considerations in the designation of historic districts in New York city, Dissertation to PHD, Columbia University, America.
- Gifford, R. (1998). Environmental Psychology: Principles and Practice. Boston: Allyn and Bacon.
- Hershberger, R. G. (2000). Programming, excerpt from the architect’s handbook of professional practice, 13th edition, supplemental architectural services, c2000 AIA
- Jager, F. p. (2010). Old and New: Design manual for Revitalization Existing Buildings, Birkhauser Basel publication, Switzerland
- Shaker, A. R. & Akhgar, Hamed & zabhi, H. (2014). Obstacles of Iranian inner-cities Gentrification, international journal of architecture and urban development, vol. 4, No. 1, 95-110.
- Steinacker, A (2003). Infill development and affordable housing pattern from 1996 to 2000, Urban affairs review, vol. 38, No. 4, pp. 492-509.
- Tiesdell, S. (1995). Tension between revitalization and conservation: Nottingham's Lace Market, cities, vol. 12, no. 4, pp. 231-241, Elsevier
- Van Herck, K and Meganck, L (2012). can we afford to save the heritage of affordable housing? conference paper,