بازیابی ساختار فضایی و طرح کاشت باغ سالار جنگ شیراز بر اساس خاطرات ترنس اودانل

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه هنر شیراز، فارس، ایران

چکیده

دانسته‌های کنونی از میراث باغ‌سازی شیراز به باغ‌های نامدار و برجستۀ دیوانی و حکومتی محدود شده و داده‌های اندکی از دیگر باغ‌های آن برجای ‌مانده است. از این میان، باغ سالار جنگ (مینوی سالار) از ناصرالدین کوپال شیرازی نمونۀ درخور توجه و ازیادرفته‌ای است که ارزش بررسی و پژوهش دارد. هدف این پژوهش بازیابی این باغ بر پایۀ خاطرات ترنس اودانل است که نزدیک به 10 سال (49-1338 خورشیدی) را در آن گذرانده است. توصیفات وی شرحی از طرح کاشت، در باغِ روزگار قاجار و پهلوی در اختیار می‌گذارد. پژوهش کنونی گامی نخست در شناخت مجموعه باغ‌های تاریخی منطقۀ قصرالدشت (بردی) است که تاکنون بدان پرداخته نشده است. بر این اساس شناخت ویژگی‌های هندسی – فضایی، بازخوانی طرح کاشت و فهم شیوۀ آبیاری باغ مورد توجه بوده است. افزون بر این به باغ به‌مثابۀ مکانی برای رخدادهای گوناگون زندگی فردی- اجتماعی نیز نگریسته شده است. روش پژوهش، ترکیبی شامل راهبرد تفسیری- تاریخی و نمونه موردی است که در رویکردی استنتاجی و تحلیلی پیش می‌رود. یافته‌های پژوهش ضمن بخش‌بندی مراحل توسعه و ویرانی باغ به چهار پرده، نشان می‌دهند که باغ، حاصل آمیختگی دو دسته از دوگانگی‌های الف) مفهومی و ب) کارکردی است؛ ماهیّت پاردوکس گونۀ باغ در تضاد میان مالکین و ساکنین باغ، تضاد میان شخصیت ادبی بنیان‌گذار آن و برخی عادات و خصوصیات او و سرانجام تمایز میان باغ و مزرعه قابل‌شناسایی است. همچنین باغ حاصل ترکیب دو ساختار باغ‌های حکومتی و الگوی باغ‌های میوه است که از دو محور عمود برهم شکل یافته و برخلاف رسم معمول، کوشک بر تقاطع دو محور طولی و عرضی مکان‌یابی نگردیده است.  همه این­ها سرانجام سبب می‌گردد گونه‌‌ای باغ در حومۀ شهر از مکانی برای تفریح و خوش گذارانی به باغی، باارزش تولیدی تبدیل شود. بدین‌سان باغ سالار جنگ به سامانه‌ای یکپارچه از زیست اجتماعی، اقتصادی و طبیعی بدل می‌گردد که نشان از تنیدگی زیبایی‌شناسی باغ با جنبۀ کارکردی و تولیدی آن دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Re-discovering the Spatial Structure & Planting Plan of Salar-e-Jang Garden in Shiraz based on Terence O'Donnell Memoirs

نویسنده [English]

  • Ali Asadpour
Assistant Professor, Shiraz University of Arts, Fars, Iran
چکیده [English]

Current knowledge about Shiraz gardening heritage is limited to the outstanding and famous courts and governmental gardens, hence limited data from the other ones has remained. Among these, the garden of Salar-e-Jang (Minou-e-Salar) or Garden of the brave in War (English meaning) is the striking example that was built by Naser-al-din Koupal Shirazi (celebrated Salar-e-Jang) and is worth studying and analyzing. The aim of this study is to re-discover this garden based on memoirs of Terrence O'Donnell who spent nearly 10 years (1960-71) of his life in this garden. His description provides an overview on the Iranian garden planting order in Qajar and Pahlavi era. This current study is the first step in identifying the historic gardens of Ghasroldasht (Bardi) area in Shiraz suburban gardens that has not been investigated yet. Therefore, recognition of geometrical-spatial order of the garden, rereading and understanding the irrigation method and the garden planting patterns have been considered. In addition, the garden has been perceived as a place for various events and social-individual life. The research method was a combination of descriptive-historical strategy and case study based on analytical procedures in a deductive approach. The findings are segmented into four parts which show the stages of development and destruction of the garden. They also show that the gardens are a mixture of two categories of dualities: a) conceptual and b) functional. The paradoxical nature of the garden is identifiable in the conflict between owners and occupants of the garden, contradiction between literary and cultural character of the founder and his unusual habits and finally, the distinction between the notion of Garden and the Farm. also the garden is a mixture of two types: Persian Governmental garden and and orchard. The garden has two perpendicular axes and contrary to usual practices, the pavilion is not placed at the intersection of two longitudinal and transverse axes. This eventually converts a kind of suburban garden from a place for recreation and lounge to a productive farm and orchard garden. As a result the garden turns into a unified social, economic and natural system that indicates the integration of aesthetics with the functional and production aspects of the garden.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Naser al-din koupal
  • Terence O'Donnell
  • Minou-e-Salar garden
  • Suburban garden
  • Orchard garden
- اسپراک من، پال. (1368). نقد و بررسی کتاب: باغ سالار جنگ و اسب خراس. نشریۀ ایران‌نامه، 28 (713-718).
- اعتمادی‌پور، مرضیه، بهرامیان، آرمین. (1391). مقایسۀ تطبیقی باغ‌های تخت شیراز و قصر قجر تهران. دوفصلنامه مطالعات معماری ایران. 1(1): 96-85.
- اودانل، ترنس. (1384). باغ سالار جنگ؛ خاطرات ایران. ترجمۀ کمال فهیم. تهران: انتشارات روزبهان.
- آریانپور، علیرضا. (1365). پژوهشی در شناخت باغ‌های ایران و باغ‌های تاریخی شیراز. چاپ اول. تهران: فرهنگسرا.
- آل‌هاشمی، آیدا. (1391). خیابان قزوین: حضور باغ در شهر (بازخوانی خیابان قزوین با تکیه بر اشعار عبدی بیگ و سایر مکتوبات موجود). فصلنامه باغ نظر، 9(22): 74-65.
- باستانی پاریزی، محمد ابراهیم. (1384). باغ سالار جنگ. نشریۀ بخارا، 43 (425 - 428).
- بانی‌مسعود، امیر. (1386). بازسازی نقشۀ باغ شمال تبریز بر اساس اسناد و مدارک تاریخی دورۀ قاجار، فصلنامه هنرهای زیبا، (29): 78-69.
- بهروزی، علی نقی. (1354). بناهای تاریخی و آثار هنری جلگۀ شیراز. چ2. شیراز: انتشارات ادارۀ کل فرهنگ و هنر استان فارس.
- جمال‌الدین غلامرضا. (1396). تاریخ باغ و باغ‌سازی در ایران؛ تحلیل و بازخوانی باغ و باغ‌‌سازی به روایت متون و اسناد تاریخی. تهران: نشر روزنه.
- جیحانی، حمیدرضا. (1394). تصویر کاخ و باغ شاه موبد در مثنوی ویس و رامین فخرالدین اسعد گرگانی. دوفصلنامه مطالعات معماری ایران. 4(7): 73-92.
- جیحانی، حمیدرضا، رضائی‌پور، مریم. (1396). منظر باغ؛ سیر تحول نقش هشری و اصول شکل‌گیری. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات و دانشگاه کاشان.
- جیحانی، حمیدرضا، منصوری، سمیرا. (1391). بازیابی ساختار فضایی و شکل باغ فردوس شمیران. دوفصلنامه مرمت آثار و بافت‌های تاریخی و فرهنگی. (3): 79-93.
- حسینی فسایی، حاج میرزا حسن. (1382). فارسنامۀ ناصری. تصحیح و تحشیۀ دکتر منصور رستگار فسایی. ج 2. چ 3. تهران: انتشارات امیرکبیر.
- خرمایی، محمد کریم. (1382). شیراز؛ یادگار گذشتگان (راهنمای نقاط دیدنی و آثار باستانی شیراز). چ 2. شیراز: انتشارات فرهنگ پارس.
- خوانساری، مهدی، مقتدر، محمدرضا، یاوری، مینوش. (1383). باغ ایرانی بازتابی از بهشت. ترجمۀ مهندسین مشاور آران. تهران: دبیرخانۀ همایش بین‌المللی باغ ایرانی.
- خوئی، حمیدرضا، گراوندپور، محمدرضا. (1388). معرفی باغ تخت شیراز برپایۀ اسناد مصور و مکتوب. دوفصلنامه صفه. 18(48): 31-40.
- خوئی، حمیدرضا، گراوندپور، محمدرضا. (1389). شرح باغ تخت شیراز. دوفصلنامه صفه. 20(51): 22-5.
- دانش‌پژوه، منوچهر. (1377). شیراز. تهران: انتشارات هیرمند.
- رسولی، هوشنگ. (1382). راهنمای جامع شهرهای تاریخی ایران؛ جاذبه‌های فرهنگی، تاریخی و طبیعی استان فارس. موسسۀ فرهنگی انتشاراتی پارینه.
- زندیه، مهدی، عرب‌سلغار، ندا. (1391). نظام الگویی باغ تخت شیراز با تکیه بر بازآفرینی تصویر باغ. فصلنامه باغ نظر، 9(23): 11-20.
- سالنامه معارف فارس. (۱۳۱۴-۱۳۱۵). چاپخانه آفتاب.
- فرصت حسینی شیرازی، محمد نصیر میرزا آقا. (1377). آثار عجم. تصحیح و تحشیۀ دکتر منصور رستگار فسایی. تهران: انتشارات امیرکبیر.
- قیومی ‌بیدهندی، مهرداد. (1387). باغ‌های خراسان در تاریخ بیهقی. دوفصلنامه صفه، 17(46): 28-5.
- کمالی سروستانی، کوروش. (1384). دانشنامۀ آثار تاریخی فارس. شیراز: موسسۀ فرهنگی و پژوهشی دانشنامۀ فارس با همکاری سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور.
- کوپال شیرازی، ناصرالدین. (1357). دیوان اشعار. شیراز: (احتمالاً چاپ لوکس).
- گروت، لیندا، وانگ، دیوید. (1384). روش‌های تحقیق در معماری. ترجمۀ دکتر علیرضا عینی‌فر. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- معین، محمد. (1391). فرهنگ فارسی. ج 5. تهران: موسسۀ انتشارات امیرکبیر.
-     Dumez, H. (2015). What Is a Case, and What Is a Case Study? BMS: Bulletin of Sociological Methodology / Bulletin de Méthodologie Sociologique(127), 43-57.
-     Francis, M. (2001). A Case Study Method For Landscape Architecture. Landscape Journal, 20(1), 15-29.
-     Hicks, Bob. )2001). Seeing the extraordinary in the ordinary; "The Stuff of Dreams" Will Premiere at the Portland Art Museum with decorative items from a Paris museum. The Oregonian.
-     O'Donnell. Terence. (1999). Seven shades of memory: stories of old Iran, Washington D.C.: Mage.
-     Stake, R. E. (1994). Case Study: Composition and Performance. Bulletin of the Council for Research in Music Education(122), 31-44.