کارخانه یا کار و خانه؛ بررسی مفهوم کار و تولید در شکل گیری خانه های تاریخی ایرانی در بشرویه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

مربی گروه مرمت، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه حکیم سبزواری

10.29252/smb.5.5.101

چکیده

تفاوت و تنوع­های موجود در الگوهای معماری مسکونی در یک ناحیه اقلیمی، می­تواند ناشی از تنوع سبک­های زندگی و روش­های تأمین مایحتاج یک خانواده باشد. هدف اصلی این پژوهش آن است که شکل گیری و سازماندهی فضاها را در معماری مسکونی از گذر نگاه به معیشت و فرهنگ جستجو کند. این پژوهش بر مبنای روش تحلیل کیفی پیش می­رود. پس از بررسی مبانی نظری و پژوهش های پیشین، معیارهای بررسی خانه­ها مشخص شده و سپس با استفاده از پدیدارشناسی معماری به مقایسه داشته­های فضایی گونه­های مختلف خانه در محدوده مورد پژوهش می­پردازد. این مقاله پس از مقایسه تطبیقی چند معیار مشخص شامل ابعاد حیاط مرکزی، تعدد فضاها و اتاق­ها و آثار گود برک در خانه­های تاریخی تقسیم­بندی ساده­ای از خانه­های تاریخی دارد که دو گروه اصلی ساختمان­های مسکونی را در این بافت نشان می­دهد. خانه­های با حیاط کوچک و خانه­های با حیاط بزرگ از سویی و خانه­های دارای گود برک در ایوان و خانه­های فاقد آن از سوی دیگر.
نتایج این مقاله حاکی از آن است که وجود گود برک در ایوان خانه­های کوچک به اثبات رسیده است و خانه­های بزرگ تقریباً فاقد چنین تشکیلاتی هستند. آنچه که در این خانه­ها در نگاه اول به چشم می­آید، وظایف متفاوت هر کدام از فضاهای آن است. این پژوهش با تجزیه و تحلیل نظام فضاهای پر و خالی و جهت­گیری فضاها و همچنین آثار و ادوات برک بافی در برخی از نمونه­های شاخص تر این خانه ها، به این نتیجه می­رسد که نظام شغلی و خانوادگی، در شکل این تفاوت­ها مؤثر بوده­اند. این مقاله نتیجه می­گیرد که آنها در واقع واحدهای تولیدی یک شهر صنعتی پیشامدرن بوده­اند که کار و زندگی را در هم آمیخته­اند و تجسم کالبدی واژه کارخانه در زبان پارسی را تحقق بخشیده­اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Factory or Work and House Surveying the Concept of Business and Production in the Formation of Historic Persian Houses in Boshruyeh

نویسندگان [English]

  • Mojtaba Kavian
  • Gholam Hossein Gholami
Faculty of Hakim Sabzevari University; Department of Restoration
چکیده [English]

Difference and variety of residential architecture patterns in one climatic area can be the result of a variety of life styles and the ways of supplying livelihoods. The main aim of this article is to search about formation and organization of spaces in the residential architecture with regard to their economy and culture. The research progresses based on qualitative analysis, After a glimpse of theoretical foundations and previous research, measures for surveying and classification of the houses emerged, and spatial properties in various types of house were compared in case study due to architecture phenomenology. After a comparative study on some certain criteria involving central courtyard, abundance of spaces, ruined signs of Barak (production of textiles), this article, made a simple classification of historic houses that involved two groups of residential architecture. The houses with small courtyards and the houses with large courtyards, on one hand, or the houses with signs of Barak (production of textiles) on the other hand.
The results of this study suggest that ruined signs of Barak confirmed in the portal (ivan) of small houses and there are almost no such organization in large houses. What is seen in these houses at the first look is the different duties of its various spaces. By analysis of mass and space organization and remained signs of Barak in some prominent samples of these houses, this research concluded that job and family systems, has been effected on this differences. This article concludes that those houses has in fact been production units of a pre-modern industrial city that combine life and work that realized physical embodiment of the word "Karkhaneh" (factory) in Persian language.

کلیدواژه‌ها [English]

  • economy
  • Barak
  • Boshruyeh
  • Typology
  • residential architecture
-     اعتصام الملک. (1351). سفرنامه خانلرخان. به کوشش محمودی، منوچهر. تهران.
-     براتی، ناصر. (1382).  بازشناسی مفهوم خانه در زبان فارسی و فرهنگ ایرانی. مجله خیال. شماره ۸:  ۲۴–۵۵.
-     بریون، مارسل. (1366). برگردان منصوری. ذبیح الله. منم تیمور جهانگشا. انتشارات آستان قدس رضوی.
-   پاپلی یزدی، محمد حسین و وثوقی، فاطمه. (1375). مسکن روستایی؛ فرهنگ و توسعه «نمونه؛ استان خراسان». فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. شماره 41. تابستان: 26 - 46.
-     جعفری، آرمین. (1388). بررسی الگوهای معماری مسکونی در شهر تاریخی بشرویه. پایان نامه کارشناسی از دانشگاه آزاد اسلامی واحد بیرجند.
-     خسرونیا، مرتضی. (1388). ارزیابی رویکردهای مختلف پیرامون شکل گیری مسکن روستایی. مسکن و محیط روستا. شماره 127. پاییز: 32-43.
-     دهخدا، علی‌اکبر و دیگران. (1395). سرواژه «خانه».  لغتنامه.
-   ذبیحی، حسین و شاکر اردکانی، رضا. (1391). گمانه­ای در تحول تاریخی شهر با بررسی سیماشناسی حیاط بناها با به کار گیری سامانه اطلاعات جغرافیایی (نمونه موردی: شهر تاریخی بشرویه). فصلنامه مطالعات شهر ایرانی- اسلامی. شماره 9. پاییز: 11-97.
-   راهب، غزال. (1394). واکاوی مفهوم «گونه» در مسکن بومی و تبیین رویکردی برای دسته بندی گونه­های مسکن روستایی در ایران. مسکن و محیط روستا. شماره 150. تابستان: 3 - 18.
-     رجائی، عبدالمهدی. (1393). موانع اجتماعی- فرهنگی تشکیل شرکت و تأسیس کارخانه در ایران عصر قاجار. فصلنامه تحقیقات تاریخ اجتماعی. شماره 8. زمستان: 99 - 124.
-     ریاضی، غلامرضا. (1316). گزارش بشرویه. سالنامه شرق ایران. سال اول. قسمت اول .
-     زندیه، حسن و ثقفی، مریم. (1395). نهضت کارخانه سازی و پیامدهای آن در عصر قاجار. پژوهش نامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی. شماره 1. بهار و تابستان: 39 - 55.
-     زندیه، مهدی و پروردی نژاد، سمیرا. (1389). توسعه پایدار و مفاهیم آن در معماری مسکونی ایران. مسکن و محیط روستا. شماره 130. تابستان: 21-2.
-     سلطان زاده، حسین. (1390). نقش جغرافیا در شکل گیری انواع حیاط در خانه­های سنتی ایران. نشریه پژوهش­های جغرافیای انسانی. شماره 75. بهار: 69 - 86.
-   شصتی، شیما و فلامکی، محمد منصور. (1393). رابطه میان سبک زندگی و مسکن ایرانی؛ با تکیه بر نظریه جامعه کوتاه مدت و نظریه راهبرد و سیاست سرزمینی جامعه ایران. نشریه علمی- پژوهشی مطالعات میان رشته­ای در علوم انسانی. شماره 23، تابستان: 117 - 136.
-   علی الحسابی، مهران و رضایی محمود. (1387). منظر شهری فضای باز؛ در جستجوی نقش گمشده فضای باز در معماری مسکونی. مسکن و محیط روستا. شماره 122. تابستان: 2 - 11.
-   فاضلی، نعمت الله. (1387). مدرنیته و مسکن؛ رویکردی مردم نگارانه به مفهوم خانه سبک زندگی روستایی و تحولات امروزی آن. مجله تحقیقات فرهنگی ایران. شماره 1. بهار: 64-25.
-     کاویان، مجتبی. (1395). مطالعات اجتماعی و فرهنگی. طرح ویژه توسعه شهر تاریخی بشرویه. مشاورین پیشاهنگان آمایش. وزارت راه و شهرسازی.
-     کاویان، مجتبی. (1390). مصاحبه منتشر نشده با حسین اسماعیلی اول (بنای سنتی)
-     محتشم دولتشاهی، طهماسب. (1390). مبانی علم اقتصاد: اقصاد خرد. اقتصاد کلان. انتشارات خجسته. تهران. چاپ سی و یکم، ویراست ششم.
-   مداحی، سید مهدی و معماریان. غلامحسین. (1395). تجزیه و تحلیل پیکره بندی فضایی خانه­های بومی با رویکرد نحو فضا (نمونه موردی: شهر بشرویه). مسکن و محیط روستا. شماره 165. زمستان: 66-49.
-     معماریان، غلامحسین. (1375). معماری مسکونی ایران گونه­شناسی درونگرا. انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران. چاپ دوم.
-     معماریان، غلامحسین. (1384). سیری در مبانی نظری معماری. انتشارات سروش دانش. تهران.
-     مک گریگور، کلنل سی. ام . (1366). برگردان مهدی­زاده. مجید. شرح سفری به ایالت خراسان. انتشارات آستان قدس رضوی. مشهد.
-     نادری، احمد. (1392). معماری خانه؛ ویژگی­های کیفی. کتاب ماه هنر. شماره 184. دی ماه: 82 - 85.