ارایه تعریف عملیاتی سبک شناسی معماری ایران با رویکرد حفاظت معماری (استخراج شاخص های سبک شناسی براساس معماری مسجد)

مقالات آماده انتشار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه حکیم سبزواری

2 دانشیار گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه یزد

10.22034/ahdc.2025.20577.1768

چکیده

یکی از معضلات عمده مرمت ایران در نزد برخی مرمت‌گران حال حاضر را می‌توان عدم توجه به اهمیت شناخت معماری دانست. یکی از دلایل اصلی این عامل می‌تواند فقدان رویکرد مشخص، منطقی و کاربردی در شناخت معماری در یک پروژه مرمتی ‌باشد. در فرآیند شناخت معماری با سطوح مختلفی مواجه هستیم این شناخت لایه‌لایه تنها زمانی به هرج و مرج منجر نخواهد گشت که از الگویی روشمند پیروی کند. مقاله حاضر در میان الگوی‌های گوناگون، سبک‌شناسی را مدنظر قرار داده است. بر اساس تعریف ارائه شده از سبک‌شناسی، در راستای عملیاتی شدن آن سعی شده گام‌هایی قابل اجرا پیشنهاد شود. با بررسی بنا در حوزه‌های گوناگون شناخت، ویژگی‌های آن تحت عنوان مولفه، شناساسی می‌شوند. از تحلیل مولفه‌ها، شاخص‌ها استخراج شده که معیاری برای تعیین سبک خواهد بود. به دلیل گسترده بودن حوزه مطالعه، این مقاله شاخص‌ها را بر اساس معماری مسجد استخراج نموده است. سامانه جستجوی پژوهش کیفی و راهبرد این مسیر تفسیرگرا است. این تحقیق به روش کتابخانه‌ای و میدانی، به صورت تطبیقی صورت گرفته، به این ترتیب که با رصد تعاریف و دیدگاه‌ها در مورد سبک از سویی و نظر به بناهای تاریخی، سعی در بازبینی و تبیین تعریف آن داشته است. از نظر هدف، این پژوهش را می‌توان از نوع نظری-کاربردی دانست. یکی از دستاوردهای مقاله استخراج معیارهای سبک‌شناسی مطالعات هنر و معماری از گذشته تا امروز در شش گروه می‌باشد. از سوی دیگر تبارشناسی سبک نشان داد که این مفهوم یک مفهوم اعتباری است که در راستای هدف می‌تواند تعریف نظری و عملیاتی مشخص داشته باشد. بنابراین سبک می‌تواند براساس وضعیت حال حاضر بنا مشخص شود تا کمکی باشد در تصمیم‌گیری‌های حفاظت. با این رویکرد برای مسجد، هشت شاخص پیشنهاد شد: فضاها، نقش شهری، مداخلات، ساختمایه، تکنولوژی ساخت، آرایه‌ها، فرم‌ها و سامانبندی عناصر و فضاها. این شاخص‌ها به‌عنوان ابزاری برای شناسایی سبک‌ها به کار گرفته می‌شوند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Presenting an operational definition of Iranian architectural stylistics with the approach of architectural conservation (extraction of stylistic measures based on mosque architecture)

نویسندگان [English]

  • zeinab moradi 1
  • Reza Abouei 2
1 Faculty member of Hakim Sabzevari university
2 Associate Professor, Architecture Department, Faculty of Art and Architecture, Yazd University
چکیده [English]

Not paying attention to the importance of understanding architecture comprehensively and completely in conservation, due to the lack of a specific, logical and practical approach and method in understanding architecture in a conservation project, is one of the major problems of Iran's conservation in the eyes of some current experts in Iran. In the process of understanding architecture, we are faced with different levels, the understanding of each of which can be checked using an independent and separate approach and method. This layer-by-layer recognition, which is done at different levels, will not lead to chaos and contradictory results when it follows a methodical pattern. Since in the field of architectural conservation, any type of decision for intervention requires a comprehensive and complete understanding in terms of its amount and type, this article introduces this methodical model of stylistics and in order to explain and define the style of Iranian architecture, reach and choosing a new approach with the concern of the field of architectural conservation and expanding this definition has proposed some practical steps in the direction of operationalization of stylistics, that also tried to introduce criteria from his suggested stylistic measure. Due to its multi-generational nature, the research style of this article is interdisciplinary. The search system of qualitative research and the strategy of this path is interpretive because it seeks evidence that challenges existing definitions of style. This research is done in a comparative way by library and field method, in such a way that it tries to review and explain its definition by observing the definitions and views about style on the one hand and looking at historical buildings. In terms of purpose, this research can be considered theoretical-applied. The research path of the article has been such that, at the beginning, it carefully examined the sources of the history of art and architecture, as well as examining the views of experts on style and stylistics, the existing theoretical and operational definitions of it, and then, in order to evaluate, analyze and discuss the challenges of these definitions, especially for its expansion in the history of Iranian architecture. The knowledge that comes from this definition of the building, in addition to the possibility of classifying the history of architecture, leads to the identification of the current state of the building from different aspects, this recognition will allow a more correct evaluation for its conservation. The findings indicate that various stylistic criteria have existed in art and architecture up to the present day. One of the achievements of the article is the extraction of these criteria into six groups. On the other hand, the genealogical analysis of style revealed that this concept is a conventional one, which can have a specific theoretical and operational definition in line with its purpose. Therefore, style can be determined based on the current condition of the building to assist in conservation decision-making. With this approach for the mosque, eight indicators were proposed: spaces, urban role, interventions, building materials, construction technology, decorations, forms, and the organization of elements and spaces. These indicators are used as tools for identifying styles.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iranian architecture
  • stylistics
  • architectural history
  • Conservation and restoration in architecture
  • mosque architecture

مراجع

ابوعلی سینا، شیخ الرئیس. (۱۳۸۹). قانون جلد اول. ترجمه عبدالرحمن شرفکندی. تهران: سروش.
- ابوئی، رضا و  نیک­زاد، ذات­الله. (۱۳۹۶). حفاظت معماری و نسبت آن با تاریخ معماری، با نگاه به تجربه­ی حفاظت ایران. مطالعات معماری ایران. ۱۱، ۱۶۹- ۱۸۸.
- اشرافی، نسیم و نقی­زاده، محمد. (۱۳۹۴). مقایسه تطبیقی فرایند شناخت و آفرینش- با تبیین جایگاه «حقیقت» و «ایده»- در هنر و معماری غربی و اسلامی. هویت شهر. سال نهم. ۹(۲۳)، ۳۷- ۴۶.
- الالوسی، عادل. (2003). روائع الفن الاسلامی. ریاض: علم الکتب.
- بریجانیان، ماری. (۱۳۷۳). فرهنگ اصطلاحات فلسفه وعلوم اجتماعی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- بهار، محمد تقی. (۱۳۵۵). سبک شناسی ۳جلد. تهران: امیرکبیر.
- پوپ، آرتر، و اکرمن، فیلیس. (۱۳۸۷). سیری در هنر ایران از دوران پیش از تاریخ تا امروز. ویرایش زیر نظر سیروس پرهام. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- پیرنیا، محمدکریم. (۱۳۴۷). سبک‌شناسی معماری ایران. باستان‌شناسی و هنر ایران، ۱، ۴۳- ۵۴.
ـ پیرنیا، محمدکریم. (۱۳۸۴). س‍ب‍ک‌ش‍ن‍اس‍ی‌ م‍ع‍م‍اری‌ ای‍ران‍ی. تدوین غلامحسین معماریان. تهران: سروش دانش.
- تجویدی،اکبر. (۱۳۴۵). سهم ایرانی در پیدایش معماری اسلامی در قرن اولیه هجری. نشریه هنر و مردم. ۴۷، ۲- ۸.
- حیدری دلگرم، مجید. (۱۳۹۵). سبک­شناسی معماری ایرانی در دوره اسلامی. بمانیان، محمدرضا. دانشگاه تربیت مدرس.
- حیدری، علی اکبر؛ تقی پور، ملیحه و عماد، فاطمه. (۱۴۰۱). مقایسه تطبیقی مساجد سبک‌های مختلف معماری ایرانی اسلامی بر مبنای مفهوم سلسله‌مراتب. پژوهش‌های معماری اسلامی. ۱۰ (۳)، ۴۲- ۶۸.
- خاتون­آبادی، افسانه. (۱۳۹۴). مقایسه سبک­شناختی معماری مساجد ایرانی و شعر فارسی. پژوهش­های معماری اسلامی. ۳ (۹)، ۴۹- ۶۶.
- دوفرن، میکل.(۱۳۸۶). سبک. ترجمه: احمد سمیعی گیلانی. نشریه نامه فرهنگستان. ۲۱، ۸۶-۱۰۲.
- دهخدا، علی­اکبر.(۱۳۷۷). لغت­نامه. تهران: دانشگاه تهران و روزنه.
ـ رحیم­زاده، محمدرضا. (۱۳۸۴). واژه شناسی تاریخ هنر، گلستان هنر، ۱، ۵۵-۵۹.
- ساعتچی، محمود. (۱۳۷۴). روانشناسی کاربردی برای مدیران. تهران: نشر ویرایش.
- سالم، مریم. (۱۳۹۲). علیت ارسطویی یا تبیین ارسطویی. معرفت فلسفی. ۱۱(۱)، ۸۵- ۱۰۴.
- سانتاگ، سوزان. (۱۳۹۹). علیه تفسیر. ترجمه: مجید اخگر. تهران: بیدگل.
- سجادی، سیدجعفر. (۱۳۳۸). فرهنگ لغات و اصطلاحات فلسفی. تهران: چاپخانه سعدی.
- سجادی، سیدجعفر. (۱۳۷۹). فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملاصدرا. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سازمان چاپ و انتشارات.
- سلطان­زاده، حسین. (۱۳۹۱). نقدر کوتاه بر کتاب سبک­شناسی معماری ایرانی. تهران: چهارطاق.
- سیدی ساروی، مجید؛ پورمند، حسن علی و ابوئی، رضا. (۱۳۹۷). تبیینِ الگوی سبک شناسیِ معماری اسلامی (با نگاه به آراء سنّت گرایان). معماری اقلیم گرم و خشک، ۶ (۸)، ۱۰۱-۱۱۷.
- شرودر، اریک. (۱۳۸۷). دوره سلجوقی. در کتاب سیری در هنر ایران زیر نظر آرتور پوپ و فلیس اکرمن. تهران: شرکت انتشارات علمی فرهنگی. ۱۱۹۳- ۱۲۵۰.
- شفر، ریچارد. (۱۳۹۱). فرهنگ فشرده جامعه شناسی. ترجمه حسین شیران. تهران: جامعه­شناسی شرقی.
- عالمی، روح­الله. (۱۳۹۴). منطق سال سوم دبیرستان رشته ادبیات و علوم انسانی. تهران: آموزش و پرورش.
- عباسی هرفته، محسن. (۱۳۹۴). شرحی بر سنت حفاظت معماری در ایران. یزد: دانشگاه یزد.
- عبدالله­زاده، محمدمهدی. (۱۳۸۹). فرار از مدرسه بررسی احوال و آثار محمدکریم پیرنیا از منظر تاریخ پژوهی معماری ایران. قیومی بیدهندی، مهرداد. دانشگاه شهیدبهشتی.
- غلامرضایی، محمد. (۱۳۷۷). سبکشناسی شعر پارسی از رودکی تا شاملو. تهران: ج‍ام‍ی‌.
- غیاثی، محمدتقی. (۱۳۷۳). سیر تحول سبک­شناسی. پژوهش ادبیات معاصر جهان، ۱، ۴۹- ۶۸.
- فلامکی، محمدمنصور. (۱۳۸۷). تکنولوژی مرمت معماری. تهران: موسسه علمی و فرهنگی فضا.
- فولادی­­نسب، کاوه و کهنسال­نودهی، مریم. (۱۳۹۶). سرگذشت معماری در ایران. تهران: افق.
- فیضی، هاجر. (۱۳۹۳). اگزیستانسیالیسم در داستان بیگانه آلبرکامو و مدیر مدرسه جلال آل احمد. دومین همایش ملی ادبیات تطبیقی دانشگاه رازی. ۱۲۸۹- ۱۳۱۰.
ـ قبادیان، وحید. (۱۳۹۲). سبک­شناسی و مبانی نظری در معماری معاصر ایران. تهران: موسسه علم معمار.
- قیومی بیدهندی، مهرداد. (۱۳۸۴). بررسی انتقادی چهار تاریخ نامه معماری ایران. خیال هنر و معماری. ۴، ۱۵- ۳۷.
- قیومی بیدهندی، مهرداد. (۱۳۸۶). دشواری­های مطالعات تاریخی معماری ایران و پدیده­ی سید باقر شیرازی. گلستان هنر. ۸، ۵-۶.
- قیومی بیدهندی، مهرداد، و عبدالله­زاده، محمدمهدی. (۱۳۹۱). بام و بوم و مردم بازخوانی و نقد اصول پیشنهادی پیرنیا برای معماری ایرانی. مطالعات معماری ایران. ۱، ۷-۲۳.
- کاتانو، جیمز و. (۱۳۸۴). سبک شناسی. ترجمه فرزین قبادی. نشریه نامه فرهنگستان، ۲۸، ۱۱۲- ۱۲۱.
- کوشکی، مینا و افتخاری، یوسف. (۱۳۹۵). معماری ایران باستان. تهران: دایره دانش.
- کیانی، محمد یوسف. (۱۳۷۹). معماری ایران دوره اسلامی. تهران: س‍م‍ت‌.
- گدار، آندره. (۱۳۸۴). آثار ایران. ترجمه ابوالحسن سروقد مقدم. تهران: آستان قدس رضوی.
- لطفی­زاده، شهین. (۱۳۵۹). شیوه­های معماری ایران: شیوه خراسانی. اثر. ۱. ۱۰۸- ۱۲۲.
- ماینر، ورنن‌هاید. (1390). تاریخ تاریخ هنر. ترجمه مسعود قاسمیان. تهران: فرهنگستان­هنر.
- مظفر، فرهنگ؛ هادی ندیمی، و صالحی، ابوذر. (۱۳۹۵). هویت مکان­های تاریخی در بستر تغییر؛ تحقیق در مبنای نظری مواجهه هویت مکان­های تاریخی با تغییر. مرمت و معماری ایران. سال ششم. ۶ (۱۱)، ۱- ۱۲.
- معماریان، غلامحسین. (۱۳۹۹). معماری ایرانی دستگاه شناسی. تهران: گلجام.
- معین، محمد. (۱۳۸۵). فرهنگ فارسی. تهران: سرایش.
- مهدوی­عارف، محمد و هاشمی­فشارکی، سیدجواد. (۱۳۹۵). مبانی، کارکردها و ویژگی­های مساجد. تهران: وانیا.
- ندیمی­، هادی. (۱۳۸۶).کلک دوست ده مقاله در هنر و معماری. اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان.
- ندیمی، هادی؛ ابوئی، رضا و مرادی، زینب. (۱۳۹۸). تبیین مفهوم سبک شناسی معماری با معرفی رویکرد جدید در سبک شناسی معماری ایران (با انگیزه حفاظت معماری). معماری اقلیم گرم و خشک. ۷ (۱۰)، ۱- ۲۹.
- نیازمند، نیما. (۱۳۹۷). سبک‌‌شناسی و دوران تاریخی معماری ایران. تهران: انتشارات رسانه تخصصی.
- نیک­زاد، ذات­الله، و ابوئی، رضا. (۱۳۹۸). تاریخ­نویسی معماری ایران در خلال تجربه­های مرمتی نیمه نخست سده چهاردهم شمسی. معماری و شهرسازی. ۲۴، ۹۵-۱۰۹.
- ولک، رنه، و آستن وارن. (۱۳۸۹). نظریه ادبیات. ترجمه ضیا موحد و پرویز مهاجر. تهران: نیلوفر.
- ویتروویوس، پولیو. (۱۳۸۸). ده کتـاب معمـاری. ترجمه ریما فیاض. تهران: دانشگاه هنر.
- ویلبر، دونالد. (۱۳۴۶). معماری اسلامی ایران در دوره ایلخانان. ترجمه عبدالله فریار. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- هولد، رناتا. (۱۳۷۸). جستجوی تعریف هنر معماری در دوره‌ی اسلامی. ترجمه‌ فرزین فردانش. رواق. ۴، ۲۵- ۳۴.
- یوسفی، حسن؛ نیستانی، جواد؛ هژبر نوبری، علیرضا و موسوی کوهپر، سید مهدی. (۱۳۹۶). وحدت هنری یادمان‏های آرامگاهی مدور سبک آذری (نواحی اران و آذربایجان) در سده‏ های ۸ تا ۹ هجری. اندیشه معماری. ۱ (۲)، ۳۰- ۴۶.
- Brandi, Cesare. (2004). Theory of Restoration I. in Historical and Philosophical Issues in the Conservation of Cultural Heritage. 230-235.Washington D.C: the J. Paul Getty Trust.
- Bucher, Ward .(1996). Dictionary of Building preservation, Published by John Wiley & Sons, Inc, New York.
- Ching, Francis D.K. (2015). Architecture Form, Space, and Order. New Jersey: John Wiley & Sons, Inc, Hoboken. simultaneously in Canada.
- Davies, Nikolas, Jokiniemi, Erkki. (2008) Dictionary of Architecture and Building Construction, Elsevier Ltd.USA .
- Fielding, Roy Thomas .(2000). Architectural Styles and the Design of Network-based Software Architectures, University of California Irvine.
- Gombrich, Ernst H. (1968). Style In International Encyclopedia of the Social Sciences, edited by Sills, David L. New York: Macmillan.
- Harari, Yuval Noah . (2014). Sapiens A Brief History of Humankind, UK: Harvill Secker.
- Harris, Cyril M. (1975) DICTIONARY OF ARCHITECTURE & CONSTRUCTION,First edition: America.
- https://fa.wikifeqh.ir  (aug 2023)
- https://www.icomos.org/en/resources/publicationall/icomos-bookshop/116-english-categories/resources/publications/236-monumentsasites-i (Nov 2024)
- Leach, Andrew, Delbeke, Maarten, Macarthur, John .(2015). The Baroque in Architectural Culture, 1880-1980, Ashgate Publishing, Ltd.
- Madrazo, Leandro. (1995). The concept of type in architecture, An Inquiry into the Nature of Architectural Form. Unpublished PH.D’s Thesis, Swiss Federal Institute of Technology, Zurich, PH.D.
- Matsumoto, David, (2009). The Cambridge Dictionary of Psychology. UK: Cambridge University.
- Oxford, (2003) The Concise Dictionary of Archaeology.
- Zhu, Hong. (2005). Software Design Methodology: From Principles to Architectural Styles, Butterworth-Heinemann.
 
معماری اقلیم گرم و خشک

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از تاریخ 25 فروردین 1404

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار