تحلیل قیاسی اثرپذیری مؤلفه‌های پیکره‌بندی کالبدی و فضایی خانه‌های قاجاری از فرهنگ و اقلیم در مناطق "گرم و خشک" و "گرم و مرطوب" ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده معماری، دانشگاه علم و فرهنگ، تهران، ایران

2 کارشناسی ارشد معماری، دانشگاه علم و فرهنگ، تهران، ایران

چکیده

معماری همواره از نظر کالبدی و فضایی نمود شرایط اجتماعی، فرهنگی، اقلیمی و اقتصادی در جامعه بوده ‌است. ساختار معماری خانه‌های تاریخی دوران قاجار در جهت تطبیق با نیازهای فیزیکی و روانی کاربر بسته به شرایط زمینه‌ای از عوامل شکل‌دهنده کالبد به شکل و میزان یکسان پیروی نکرده است. مؤلفه‌هایی همچون جهت‌گیری خانه، ترکیب‌بندی، تزئینات، سلسله مراتب، عملکرد، مقیاس، نور و روشنایی من جمله شاخصه‌هایی هستند که تحت تأثیر عوامل مختلف قرار گرفته و کالبد معماری را شکل داده‌اند. این مقاله به دنبال تحلیل اثرپذیری مؤلفه‌های پیکره‌بندی کالبدی و فضایی خانه‌های تاریخی دوران قاجار از عوامل فرهنگ و اقلیم از طریق مقایسه تطبیقی در دو اقلیم با یک وجه مشترک مشتمل بر اقلیم‌های گرم و خشک و گرم و مرطوب ایران است. روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی تحلیلی بوده و جمع‌آوری مطالب به روش کتابخانه‌ای و مشاهده میدانی انجام شده است. در فرآیند آنالیز موضوع پژوهش و در جهت شاخص‌سازی عوامل تاثیرگذار بر مؤلفه‌های کالبدی و فضایی، تعداد چهار خانه قاجاری با دو فرم متفاوت مشتمل بر فرم‌های حیاط مرکزی و بلوکی در شهرهای شاخص اقلیم‌های مذکور انتخاب شدند تا از طریق تحلیل قیاسی بین فرم‌های متضاد در یک اقلیم و فرم‌های یکسان در اقلیم‌های متفاوت، نحوه و میزان اثرپذیری مؤلفه‌های کالبدی و فضایی از عوامل مختلف مشخص شود. نتایج پژوهش حاکی از آن است که در اقلیم گرم و خشک، عامل فرهنگ بیشترین تاثیر را بر روی مقیاس خانه و عملکرد فضاها داشته و مصالح، ترکیب‌بندی، نما و تزئینات بیشترین تأثیر را از اقلیم پذیرفته‌اند در حالی که در منطقه گرم و مرطوب، مؤلفه‌های سلسله مراتب، نما و تزئینات، نور و روشنایی بیشتر تحت تأثیر فرهنگ بوده و اقلیم بیشترین تاثیر را بر روی فرم خانه، جهت‌گیری، مصالح و عملکرد داشته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Comparative Analysis Of The Effectiveness Of The Physical And Spatial Configuration Components Of Qajar Houses On Culture And Climate In "Hot And Dry" And "Hot And Humid" Regions Of Iran

نویسندگان [English]

  • Ali Mashhadi 1
  • Aila Sinaei 2
1 Assistant professor, Faculty member of Tehran University of Science and Culture, Iran
2 Master of architecture, Tehran University of Science and Culture, Iran
چکیده [English]

Architecture has always been a physical and spatial expression of social, cultural, climatic and economic conditions in the society. The architectural structure of the historical houses of the Qajar period has not followed the physical and psychological needs of the user depending on the background conditions in the same way and extent. Components such as house orientation, composition, decorations, hierarchy, function, scale, light and illumination are among the indicators that have been influenced by various factors and have shaped the form of architecture. This article seeks to analyze the effectiveness of the physical and spatial configuration components of historical houses of the Qajar period from culture and climate factors through a comparative comparison in two climates with a common feature including the hot and dry and hot and humid climates of Iran. The research method in this article is descriptive and analytical, and the collection of materials was done by library method and field observation. In the process of analyzing the subject of the research and in order to index the factors affecting the physical and spatial components, four Qajar houses with two different forms including the central courtyard and block forms were selected in the key cities of the mentioned climates to compare the contrasting forms in one climate and the same forms in different climates, the manner of effectiveness of the physical and spatial components of different factors should be determined. The results of the research indicate that in hot and dry climates, the cultural factor has the greatest impact on the scale of the house and the performance of the spaces, and the materials, composition, facade and decorations are most influenced by the climate, while in the hot and humid region, the components of hierarchy, facade and decorations, lighting are more influenced by culture and climate has the greatest impact on house form, orientation, materials and performance.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qajar Houses
  • Climate
  • Culture
  • Hot And dry Climate
  • Hot And Humid Climate
اهری، زهرا (1385). مکتب اصفهان در شهرسازی: دستور زبان طراحی شالوده شهری، نشر طبع و نشر و فرهنگستان هنر.
بهپور، زهرا؛ شعاعی، حمیدرضا؛ نبی میبدی، مسعود (1397). نحو فضا رهیافتی برای ادراک عرصه بندی خانه در شهر یزد (دوره­های قاجاریه، پهلوی و جمهوری اسلامی(، نشریه معماری اقلیم گرم و خشک. شماره 8.
پیرنیا، محمدکریم؛ معماریان، غلامحسین. (1387)، سبک‌شناسی معماری ایرانی، نشر سروش دانش.
توسلی، محمود (1380). ساخت شهر و معماری در اقلیم گرم و خشک. چاپ چهارم، تهران: انتشارات پیام و پیوند نو.
حسین پور اصطهباناتی، لاله. (1389)، طرح مرمت و احیای خانه تاریخی شریف بندر عباس، رساله کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر اصفهان.
خدابخشیان، مقدی. (1391). گونه شناسی بناهای خاک پناه در اقلیم های خشک ایران. رساله دکتری، دانشگاه آزاد اسالمی، واحد علوم و تحقیقات، تهران.
راپاپورت، آموس (1395). انسان شناسی مسکن، انتشارات کتابکده کسری.
ســیفیان، محمد کاظم؛ و محمودی، محمدرضــا (1386). محرمیت در معماری سنتی ایران. هویت شهر، (1)1،3-14.
شاطری وایقان، امید؛ دبدبه، محمد (1398). ساختار معماری خانههای تاریخی ایران؛ دورۀ قاجار، نشریه علمی تخصصی شباک، شماره 46.
صفا ایسینی، شیوا. (1397). بررسی چگونگی تهویه طبیعی در خانه­های مسکونی اقلیم گرم و مرطوب بندرعباس، نمونه موردی: خانه شریف، کنفرانس بین­المللی عمران، معماری و مدیریت توسعه شهری، ایران، تهران.
علیجانی، بهلول. (1373). نگرشی نو در کاربرد آب و هواشناسی در مدیریت منابع و توسعه کشور، (نقش آب و هـوا در طراحـی مـسکن)، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 4، 45-61
علیخانی، بهلول (1376). اقلیم شناسی، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی.
غفاری صفت، علی اکبر، (1379). زواره، نمادی از اسطوره کویر، نشر دفتر پژوهش­های فرهنگ.
فرخ یار، حسین، (1390). صد خانه صد پلان، انتشارات دانشگاه آزاد کاشان.
فلامکی، محمد منصور (1385). شکلگیری معماری در تجارب ایران و غرب. تهران: فضا.
کسمایی، مرتضی.(1389). اقلیم و معماری. (چاپ ششم). اصفهان: نشر خاک.
مرکز اسناد اداره کل میراث فرهنگی پایگاه پژوهشی.
معماریان، غلامحسین (1395). سیری در مبانی نظری معماری، نشر سروش.
مفیدی شمیرانی، سید مجید.(1387). اقلیم شناسی در معماری. تهران: مرکز انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران.
مهدوی­نــژاد، محمدجــواد. (1381). هنر اســلامی، در چالش با مفاهیم معاصر و افق­های جدید. هنرهای زیبا، 12،23-32.
کوئینسبرگ، او.هاش. (1368). راهنمای طراحی اقلیمی، ترجمه مرتضی کسمایی، مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن، چاپ اول، تهران.
Haider, S. Gulzar.(1984) Habitat and Values in Islam: A Coneptual Formulation of an Islamic City. In Sardar, Ziauddin (Ed). The Touch of Midas. Manchester University Press. Manchester.
Hidalgo, Carmona, & Hernandez, Bernard (2001), Attachment Place: Conceptual and Empirical Questions.
Kollar, L. Peter. (1985). On the Whole and the Part. The University of New South Wales. Sydney.
Oliver .J.E.(1973).climate and man`s .Environment . Jonh Wiley & son .Newyork.
Rapoport, Amos (1990). The Meaning of the Built Enveronment, University of Arizona Press. Tucson.
Rently, Y., Alen, A., Pall, M., Scrank, (2003). Responsible environment guideline for designer. Tchran, Science and Technology University. In Persian.
Sotlaci, F.. Shokouhian. M. Mofidi Shemiani, S M., (2016), Investigation of Iranian traditional courtyard as passive cooling strategy (a lield study on BS climate). International Journal of Sustainable Bul Environment. No:5.99.111.