«قوانین و مقررات تأثیرگذار بر ماندگاری معماری و شهرسازی دوران صفوی»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر دکتری معماری، دانشگاه هنر اصفهان

2 کارشناسی ارشد مطالعات معماری ایران، دانشگاه هنر اصفهان

3 عضو هیات علمی گروه معماری دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه هنر اصفهان

چکیده

پژوهش‌هایی که تاکنون در‌ زمینۀ مطالعات معماری ایران صورت گرفته، بیشتر کالبد آثار را بررسی کرده و کمتر به بررسی عوامل جانبی، و مسائل اجتماعی و فرهنگی مؤثر در اجرا و اداره و استفاده از یک بنا پرداخته ‌شده است. از جملۀ این عوامل می‌توان به نحوۀ نگرش شاهان در حوزۀ ساخت‌وسازهای معماری در ادوار تاریخی مختلف، و کنترل و مدیریت شهرها اشاره نمود. به نظر می‌رسد معماری ایران در ارتباط با ماندگاری و طویل بودن عمر مفید بنا اصولی داشته که معماران براساس آن عمل می‌کرده‌اند. خلق آثار معماری مطلوب و باکیفیت که ظرفیت ماندگاری و سازگاری با زندگی و گذر زمان را داشته باشند، از دیرباز در پهنۀ ایران اتفاق افتاده است. این مقاله به دنبال پاسخ به این پرسش است که آیا مقررات مرتبط با معماری و دستورات شاه صفوی توانسته بر مانایی و افزایش طول عمر آثار مؤثر واقع شود؟ در این پژوهش از نظریه‌ای زمینه‌ای برگرفته از داده‌هایی که در طی فرآیند پژوهش به‌صورت نظام‌مند گردآوری و تحلیل شده‌، سود جسته شد. براساس این روش، ابتدا کدگذاری باز تا مرحلۀ اشباع نظری صورت پذیرفت و پس ‌از آن دسته‌بندی و تجزیه‌وتحلیل کدها تا مرحلۀ کدهای گزینشی انجام شد. هدف از تدوین این نوشتار ابتدا خوانش متون و اسناد و استخراج مقررات موجود در دورۀ صفوی و سپس سنجش تأثیر آن در افزایش عمر مفید آثار معماری دورۀ مذکور است. ابتدا مقررات دوران صفوی مرتبط با ساخت‌های معماری یا فضاهای شهری جمع‌بندی شده و سپس رابطۀ این عوامل و عمر مفید ابنیۀ بررسی‌شده قرار گرفته است. پس ‌از این مرحله، عوامل مؤثر و مرتبط در چهار دستۀ کلی 1.عوامل اقتصادی، 2. عوامل فرهنگی و اجتماعی، 3. عوامل امنیتی و نظامی، و 4. عوامل معماری و شهرسازی رده‌بندی ‌شده و به‌ عنوان عوامل تأثیرگذار معرفی‌ شده‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

«The effect of regulations on the durability of architectural works of the Safavid era»

نویسندگان [English]

  • Sima Khaleghian 1
  • Shima Ghandehari 2
  • Mahdi Saedvandi 3
1 PHD Candidate in Architecture, Art University of Isfahan
2 Master of Iranian architectural studies, Art University of Isfahan, Iran
3 Ph.D. and associate professor in Architecture, Faculty member of Art University of Isfahan, Iran
چکیده [English]

The researches carried out in the field of Iranian architectural studies so far have mostly been carried out in the area of examining the body of works and less in the investigation of side factors, social and cultural issues affecting the implementation, management and use of a building. Among these factors, we can mention the attitude of the kings in the field of architectural constructions in different historical periods, control and management of cities.

It seems that Iran's architecture has principles based on which architects have acted in relation to durability and long useful life of buildings. The creation of desirable and high-quality architectural works that have the capacity to last and adapt to life and the passage of time has been happening in Iran for a long time. Meanwhile, today's societies are constantly witnessing the buildings being destroyed, which disturbs the face of the city. Therefore, it is worth paying attention to find the factors that cause the permanence of Iranian architecture. Over time, various factors have been effective in increasing the useful life of architectural works.

The purpose of compiling this article is to first read the texts and documents and extract the existing regulations in the Safavid period and then measure its effect in increasing the useful life of the architectural works of the said period. First, the regulations of the Safavid era related to architectural constructions or urban spaces have been summarized and then the relationship between these factors and the useful life of the building has been examined. After this stage, effective and related factors in four general categories of economic factors 2. Cultural and social factors 3. Security and military factors 4. Architecture and urban planning factors have been classified and introduced as influential factors.

This article seeks to answer the question of whether the regulations related to architecture and the orders of the Safavid Shah were able to have an effect on the durability and longevity of the works? In this research, the contextual theory is used, which is derived from the data that has been systematically collected and analyzed during the research process. Based on this method, first, open coding was done up to the stage of theoretical saturation, and after that, the classification and analysis of codes was done up to the stage of selective codes.

کلیدواژه‌ها [English]

  • architectural regulations
  • durability
  • Safavid period
  • useful life
احسانی، محمدتقی. (1380). یادی از کاروانسراها، رباط‌ها و کاروان‌ها در ایران. تهران: انتشارت امیرکبیر.
آژند، یعقوب. (بی‌تا). تاریخ ایران: دورۀ صفویان (تاریخ صفویان). بریتانیا: پژوهشگاه دانشگاه کمبریج.
اهری، زهرا. (1385). خیابان چهارباغ اصفهان، مفهومی نو از فضای شهری. گلستان هنر. دورۀ2. شمارۀ3. 48-59.
اولئاریوس، آدام. (۱۳۶۳). سفرنامۀ آدام الئاریوس: بخش ایران. ترجمه: احمد بهپور. تهران: سازمان انتشاراتی و فرهنگی ابتکار.
اولئاریوس، آدام. (1385). سـفرنامۀ آدام اولئاریوس: ایران عصـر صـفوی از نگاه یک آلمانی، ترجمه: احمد بهپور. تهران: ابتکار نو.
برینیولی، ژان و طبایی، داوود. (1385). بینش شاه ‌عباس: شهرسازی سلطنتی اصفهان. گلستان هنر. دورۀ2. شمارۀ3. 60-71.
پورجعفر، محمدرضا. (1382). جاودانگی در شهرسازی با نگاهی به شهر رم. ماهنامۀ شهرداری‌ها. دورۀ جدید. شمارۀ54، 51-54.
تاورنیه، ژان باتیست. (1382). سفرنامه تاورنیه. ترجمه: ابوتراب نوری. تهران: نیلوفر.
ترکمان، اسکندربیگ. (1354). تاریخ عالم‌آرای عباسی. تهران: امیرکبیر.
جنابادی، میرزابیگ‌بن‌حسن. (1378). روضه الصّفویه. به کوشش: غلامرضا طباطبایی مجد. تهران: انتشارات ادبی و تاریخی موقوفات دکتر افشار.
حبیبی، امین؛ فلاحی، الهام و کرمی‌راد، سینا. (1398). آموختن از گذشته، کاربست نحو فضای خانه عطروش و محتشم شیراز در تداوم حس تعلق مکان ویلاهای معاصر. نشریۀ اقلیم گرم و خشک، سال هفتم. شمارۀ دهم. 227-250.
حبیبی، محسن. (1382). چگونگی الگوپذیری و تجدید سازمان استخوان‌بندی محله. مجلۀ هنرهای زیبا. دورۀ13. شمارۀ13. 32-39.
حمزه‌نژاد، مهدی و شریفیان، زهرا. (1395). ارزیابی تطبیقی معیارهای سنتی و جدید اجتماع‌پذیری و تحقق آن در دو محلة سنتی و جدید مطالعة موردی: محلة جلفا، سپاهان شهر اصفهان. فصلنامۀ مطالعات شهر ایرانی اسلامی. شمارۀ26. 71-88.
دلاواله، پیتر. (1370). سفرنامۀ پیتردلاواله. ترجمه و شرح حواشی: شعاع‌الدین شفا. تهران: علمی فرهنگی.
دن گارسیا، دسیلوا فیگوئروآ. (1363). سفرنامۀ ‌دن گارسیا دسیلوا فیگوئروآ، سفیر اسپانیا در دربار شاه عباس اول. ترجمه: علیرضا سمیعی. تهران: نشرنو.
ذوقی حسینی، الهه. (1391). معماری تکایای ایرانی. تهران: طحان.
سیوری، راجر. (1382). تحقیقاتی در تاریخ ایران عصر صفوی- مجموعه مقالات. ترجمه: عباسقلی غفاری فرد و محمدباقر آرام. تهران: امیرکبیر.
شاردن، ژان. (1372-1375). سفرنامۀ شاردن: متن کامل. ترجمه: اقبال یغمائی. تهران: توس.
علیمرادی، علی؛ احمدی، حسن و قبادیان، وحید. (۱۳۹۹). خوانش شهرسازی معناگرا در شکل‌گیری کالبدی شهر در نظام شهرسازی دورۀ صفویه در ایران. دانش شهرسازی. دورۀ شمارۀ 1. ۸۰-۶۳.
فلسفی، نصرالله. (1347). زندگانی شاه‌ عباس اول. تهران: دانشگاه تهران.
قرشی، محمدبن‌احمد. (1360). آئین شهرداری در قرن هفتم (معالم القربه فی احکام الحسبه). ترجمه: جعفر شعار نژاد. تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
کمپفر، انگلبرت. (1363). سفرنامۀ کمپفر. ترجمه: کیکاووس جهان‌داری. تهران: خوارزمی.
کارری، جملی. (1348). سفرنامۀ کارری. ترجمه: عباس نخجوانی و عبدالعلی کارنگ. تبریز: اداره کل فرهنگ و هنر.
کریســتوفر، الکســاندر. (1386). معمــاری و راز جاودانگــی. ترجمــه: مهــرداد قیومــی بیدهنــدی. تهــران: انتشــارات دانشــگاه شــهید بهشــتی.
کیانی، محمدیوسف. (1379). معماری ایران (دوره اسلامی). تهران: انتشارات سمت.
منشی، اسکندربیگ. (1377). تاریخ عالم‌آرای عباسی. تصحیح: محمداسماعیل رضوانی. تهران: آشنا.
منشی، اسکندر بیگ. (1317). ذیل عالم‌آرای عباسی. تصحیح: سهیلی خوانساری. تهران: اسلامیه.
مینورسکی، ولادیمیر فیودورویچ. (1334). سازمان اداری حکومت صفوی (تحقیقات و حواشی و تعلیقات استاد مینورسکی بر تذکره‌الملوک). ترجمه: مسعود رجب‌نیا. حواشی و فهارس و مقدمه و امعان نظر: محمد دبیر سیاقی. تهران: انتشارات نشر کتاب.
ناسخیان، شهریار. (1391). بهسازی برای ماندگاری بافت قدیم اصفهان از طرق بررسی مؤلفه‌ها و دیدگاه‌های زیبایی‌شناختی، محمدمسعود، عیسی‌حجت. دانشگاه هنر اصفهان.
نقی زاده، محمد. (1386). ادراک زیبایی و هویت شهر در پرتو تفکر اسلامی، اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری.
هنرفر، لطف‌الله. (1383). گنجینۀ آثار تاریخی اصفهان. تهران: علمی و فرهنگی.
واله اصفهانی، محمد یوسف. (بی‌تا). ایران در زمان شاه صفی و شاه‌ عباس دوم. اصفهان: مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه.
 
Canada Mortgage and Housing Corporation (CMHC) (2008). Service Life of Multi-Unit Residential Building Elements and Equipment.
 
Davies, N., & Jokiniemi, E. (2008). Dictionary of Architecture and Building Construction, (1st ed.). India: Routledge.
 
Kurtz, J-P. (2004). Dictionary of civil engineering: English-French. MA: Springer US.
 
Reerink, G., Van Gelder, J-L,. (2010). Land titling, perceived tenure security and housing consolidation in the kampongs of Bandung, Indonesiaa. Habitat International, 34(1), 78-85.
 
Van Hees, R., Naldini, S., & Roos, J. (2014). Durable past-sustainable future. TU Delft.
 
Yashiro, T. (2009). Stock Management for Sustainable Urban Regeneration: Overview of Building Stock Management in Japan.