بررسی ساختار معماری کبوترخانة میرزا احمد گَوَرت (نوآوری در افزایش تولیدات کشاورزی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری باستان شناسی دانشگاه محقق اردبیلی .اردبیل. ایران

چکیده

یکی از مهم‌ترین سازه‌های بومی ایران که ارتباط مستقیم با اقتصاد کشاورزی دارد، بناهای موسوم به کبوترخانه است. استان اصفهان از مناطقی است که در زمینة پیشینه و ساخت کبوترخانه در تاریخ محلی ایران نقش به‌سزایی داشته است. از آنجایی که کبوترخانه‌های گورت تاکنون از نظر تاریخی و باستان‌شناسی به‌دقت مطالعه نشده‌اند، هدف پژوهش حاضر، نشان دادن اهمیت بناهای مذکور را در این پهنة فرهنگی و همچنین مطالعة ویژگی‌های معماری و ساختاری کبوترخانه‌ها را مشخص سازد. مهم‌ترین پرسش این پژوهش این است که چه تمهیداتی در ساخت این بنا اندیشیده شده است؟ روش پژوهش به‌کار‌رفته شامل گردآوری و تحلیل اطلاعات به روش میدانی و کتابخانه‌ای انجام گرفته است. به‌منظور دستیابی به اهداف یاد‌شده، کبوترخانة میرزا احمد به‌عنوان کبوترخانة اصلی مورد مطالعه موردی قرار گرفته است. نتایج پژوهش نشان می‌دهند که این کبوترخانه با توجه به اسناد برجای مانده، مربوط به دورة صفوی است که در دورة قاجار نیز مورد استفاده قرار گرفته است. این بنا دو طبقه است و نقشة آن استوانه‌ای‌شکل و با خشت ساخته شده است مصالحی که کاملاً بوم‌آورد بوده و آسیبی به محیط‌زیست نمی‌رساند. همانند سایر کبوترخانه‌های مناطق دیگر ایران هدف اصلی ساخت این کبوترخانه‌ها تولید کود برای تقویت زمین‌های کشاورزی بوده است که به نوعی جهت افزایش تولیدات کشاورزی بوده است، هرچند مصارف دیگری نیز برای آن‌ها فرض کرده‌اند. معماری و سازة این بناها از الگوی نسبتاً واحدی برخوردار هستند و در ظاهر بسیار ساده به‌نظر می‌رسند ولی مهندسی پیشرفته در ساخت آن‌ها، ذوق، هنر و دانش مهندسی معماران ایرانی را نشان می‌دهد. مهندسان این سازه‌ها برای ساخت این عمارت‌ها از علم مهندسی سازه، جانورشناسی و ریاضیات بسیار بهره برده‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigation of the architectural structure of Mirza Ahmad Gavart Pigeon House. (Innovation in increasing agricultural production)

نویسنده [English]

  • Hassan Akbari
PhD candidate in Archaeology, University of Mohaghegh Ardabili, Iran
چکیده [English]

One of the most important indigenous structures in Iran, which is directly related to the agricultural economy, is the so-called pigeon house. Isfahan province is one of the regions that has played an important role in the background and construction of pigeon houses in the local history of Iran. Since Gavart pigeon houses have not been carefully studied historically and archaeologically, the present study tries to clarify the importance of these buildings in this cultural area in terms of political, economic and geographical relations. The method used, in addition to studying historical sources, is archeological field activity. In order to achieve the mentioned goals, Mirza Ahmad Pigeon House has been studied as the main pigeon house. The results show that this pigeon house is related to the Safavid period according to the surviving documents, which was also used in the Qajar period. This building has two floors and its plan is cylindrical and made of clay. Like other pigeon houses in other parts of Iran, the main purpose of building these pigeon houses was to produce fertilizer to strengthen agricultural lands, but industrial uses, pest eradication and even the possibility of temperature and rainfall changes should be considered. The architecture and structure of this building have a relatively single pattern and seem very simple in appearance, but the advanced engineering in their construction shows the taste, art and engineering knowledge of Iranian architects.This building has two floors and its plan is cylindrical and made of clay. Like other pigeon houses in other parts of Iran, the main purpose of building these pigeon houses was to produce fertilizer to strengthen agricultural lands, but industrial uses, pest eradication and even the possibility of temperature and rainfall changes should be considered. The architecture and structure of this building have a relatively single pattern and seem very simple in appearance, but the advanced engineering in their construction shows the taste, art and engineering knowledge of Iranian architects.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Agricultural Heritage
  • Mirza Ahmad Pigeon House
  • Safavid Period
  • Isfahan
  • Gavart
  • ابن‌بطوطه، محمدبن عبدالله. (1359). سفرنامة ابن‌بطوطه، ترجمة محمدعلی موحد، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب
  • اسدی‌طوسی، ابونصر على‌ابن احمد. (1356). لغت فرس. چاپ دوم. تدوین محمد دبیرسیاقی، تهران: کتا‌بخانة طهوری.
  • امیرحاجلو، سعید. (1400). مدیریت منابع و راهبردهای معیشت مبتنی بر باغ‌داری و کشاورزی در برخوار عصر قاجار (برپایة داده‌های باستان‌شناسی و متون تاریخی). مجلة مطالعات باستان‌شناسی پارسه، شمارة 17. صص: 286-265.
  • انصاری منوچهرآبادی، عاطفه؛ پدرام، بهنام و طالبیان، محمدحسن. (1397). «نقش کبوترخانه در برقراری ارتباط انسان با طبیعت در کشتزارهای حاشیه شهر اصفهان». دوفصلنامة دانش‌های بومی ایران، سال 5، شمارة 9، صص: 198-137.
  • بختیاری، آرتیسم و علایی‌مقدم، جواد. (1394). «بررسی و مطالعه بناهای کبوترخانه در اصفهان». چکیده مقالات دومین همایش ملی باستان‌شناسی ایران، به‌اهتمام حسن هاشمی زرج‌آباد، بیرجند: انتشارات چهاردرخت. ص: 41.
  • بروگش، هینریش. (1367). سفری به دربار سلطان صاحبقران. جلد دوم، ترجمة کردبچه، تهران: اطلاعات.
  • بدیعی‌گورتی، مجید. (1397). «گوارت دژ جنوبی، بنایی به‌یادگارمانده از پیش از اسلام اصفهان». مجله مطالعات باستان‌شناسی پارسه. 1398. شمارة 3. صص: 100-83.
  • حیدری، احمد؛ آرام، فرشید و سعادتی‌وقار، پوریا. (1395). «جایگاه پرندگان در معماری و شهرسازی ایرانی – اسلامی». مطالعات محیطی هفت حصار. سال چهارم. شمارة 16. صص: 40-29.
  • حیدری باباکمال، یدالله. (1394). «کبوترخانه‌های گلپایگان و خوانسار: نگرشی بر اهمیت تاریخی و فرهنگی آن‌ها در دورة قاجار». مطالعات تاریخی فرهنگی. سال هفتم. شمارة 26. صص: 92-61.
  • خانمحمدی، بهروز و صدرایی، علی. (1392). «پژوهشی در کبوترخانه‌های میاندوآب». مجلة اثر، شمارة 63. صص: 16-3.
  • دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت‌نامه دهخدا. چاپ دوم. تدوین توسط محمد معین و جعفر شهیدی. جلد 3 و 12 و 15، تهران: دانشگاه تهران.
  • دیولافوا، مادام. (1376). سفرنامة مادام دیولافوا (ایران، کلده، شوش)، ترجمة علی‌محمد فره‌وشی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  • رامپوری، غیاث‌الدین‌محمد‌بن جلال‌الدین‌بن شرف‌الدین. (1375). غیاث‌اللغات. چاپ دوم. به‌کوشش منصور ثروت، تهران: امیرکبیر.
  • شاردن، ژان. (1350). سیاحت‌نامة شاردن. ترجمة محمد عباسی. جلد چهارم، تهران: امیرکبیر.
  • ضرغامی، اسماعیل؛ اخوت، هانیه و عظمتی، حمیدرضا. (1391). «گونه‌شناسی کالبدی و سازه‌ای بناهای عام‌المنفعه روستایی در اصفهان و آناتولی مرکزی (نمونه مورد بررسی: بنای کبوترخانه‌ها)». مجلة مسکن و محیط روستا، شمارة 137. صص: 52-37.
  • کمپفر، انگلبرت. (1363). سفرنامة کمپفر. چاپ سوم، ترجمة کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.
  • فرهادی، مرتضی. (1369). نامة کمره. ج ۲، تهران: امیرکبیر.
  • فرهادی، مرتضی. (1372). «کبوترخانه‌های اصفهان در منابع خارجی». مجلة باستان‌شناسی و تاریخ. سال هشتم . شمارة 1. صص: 47-38.
  • فرهادی، مرتضی. (1373). «کبوترخانه‌های ایران؛ درهم‌آمیزی زیبایی و کارآیی». مجلة صفّه، دورة 4، شمارة 1 و 2، صص: 77-66.
  • فلاندن، اوژن. (1356). سفرنامة فلاندن به ایران. چاپ سوم، ترجمة حسین نورصادقی، تهران: اشراقی.
  • مجلسی، محمدباقر. (1385). حلیه‌المتقین، تهران: انتشارات نقش نگین.
  • محمودیان، سید‌محمد و چیت‌ساز، على. (1379). کبوترخانه‌های اصفهان، اصفهان: گلها.
  • میرزایی، سید‌آیت‌الله. (1382). «کاوشی دربارة ویژگی‌های فرهنگی و اقتصادی کبوترخانه‌های استوانه‌ای‌شکل مطالعه موردی شهر اصفهان و حومه)». نشریه نامة انسان‌شناسی. دورة اول. شمارة ۴. صص: 139-115.
  • میرزایی، سید‌آیت‌الله. (1386). «مقایسة برخی ویژگی‎ها و کارکردهای کبوترخانه‌های ایران و انگلستان». فصلنامة علوم‌اجتماعی. شمارة 37. صص: 139-109.
  • نرشخی، ابوبکر‌محمد‌بن جعفر. (1351). تاریخ بخارا. به‌تصحیح مدرس رضوی. ترجمة ابونصراحمد‌بن نصر‌القبادی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
  • هادی‌زاده‌کاخکی، سعید. (1385). کبوترخانه در ایران، تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی.
  • همدانی، محمد‌بن محمود‌بن احمد. (1375). عجایب نامه (عجایب المخلوقات و غرائب الموجودات). به‌کوشش منوچهر ستوده، تهران: نشر مرکز.
  • یوسف‌زاده، علی‌رضا. (1394). «کبوترخانه‌های ایران، جلوه‌گر ابعاد معماری پایدار». همایش ملی معماری و شهرسازی بومی ایران، یزد بهمن 1394.