واکاوی تأثیر فرهنگ بر مسکن بلوچ‌ها از طریق سپهرنشانه‌ای یوری لوتمان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکترای مرمت و احیای بناها و بافتهای تاریخی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

دوری از مرکز سیاسی کشور و شرایط جغرافیایی بلوچستان سبب گردیده مسکن بومی بلوچ‌ها حتی پس از یکجانشینی الگویی ثابت را که در پیوند با فرهنگ این قوم بوده، تا سال‌های بسیاری حفظ کرده و با تغییر و تحولاتی اندک به حیات متوازن خود ادامه دهد. خانه‌ی بلوچ همواره در حکم بازنمودی از فرهنگ قوم بلوچ، از یک‌سو در مناسباتی نزدیک و درهم با ویژگی‌های مبتنی بر بافت قبیله‌ای این مردمان بوده و از سوی دیگر، قائم به قواعد سیستمی درون‌ماندگار معماری مسکن بومی پدید آمده است. اما در سال‌های اخیر شرایط مخدوش حاکم بر پیکره‌ی معماری و شهرسازی کشور توازن آن را بر هم زده و ناهمسازی‌هایی را ایجاد نموده است. بدیهی است ادامه‌ی این روند، هویت معماری بومی منطقه‌ی بلوچستان را بیش از پیش دچار خدشه می‌نماید. هدف پژوهش حاضر یافتن نشانه‌هایی است که مسکن بومی بلوچ‌ها را در پیوندهایش با آنچه در مرکز و پیرامون فرهنگ بلوچ رخ می‌دهد، پدید آورده و به همین منظور از سپهرنشانه‌ای به عنوان ابزار تحلیل سازوکار عملکرد نشانه‌ای فرهنگ استفاده می‌نماید. سپهرنشانه‌ای در این پژوهش کارکردی دوگانه دارد، هم به عنوان یک ابرمفهوم و روشی کل‌گرا در تحلیل مسکن بومی بلوچ‌ها به کار می‌رود و هم مسکن بومی بلوچ را به عنوان فضایی که در آن همه‌ی اشکال ارتباطی رخ می‌دهد، در مقام یک سپهرنشانه‌ای در نظر گرفته و مورد واکاوی قرار می‌دهد. نتیجه آنکه ساختار فضایی خانه‌ی بومی بلوچ‌‌ها در پیوند بسیار محکم با فرهنگ و ساختار اجتماعی قومی/قبیله‌ای آن‌ها است که بدون دخالت معماران بر پایه‌ی نظام خویشاوندی، نظام طبقاتی و سنت‌های کوچ‌نشینی این قوم بنا نهاده شده و بازگوکننده‌ی زیست مردمانی است که در یک سپهر نشانه‌ای زیسته و بهترین پاسخ‌ها را برای مسائل خویش یافته‌اند. با یافتن نشانه‌های فرهنگی مسکن بومی بلوچ و معاصرسازی آن‌ها در ساخت‌وسازهای جدید می‌توان هم حیات را در این نوع مسکن جاری ساخت و هم هویت آن را که برساخته‌ی حافظه‌ی جمعی این قوم است، حفظ نمود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of the Impact of Culture on Baluch Housing through the Semiosphere of Iurii Lotman

نویسنده [English]

  • Sahar Rastegar Zhaleh
Ph.D in Restoration of Historic Monuments & Sites. Art University of Isfahan. Iran
چکیده [English]

The detachment from the country's political center and the geographical conditions of Baluchistan have caused the indigenous housing of the Balochs to maintain a stable pattern that was related to the culture of this people for many years, and continue its balanced life with small changes. Though the effect of the livelihood and economic system and variables such as the dry and harsh nature of Baluchistan cannot be ignored on the mood and habits and behavior of Balochs as well as the way their houses are built, what has shaped the spatial structure of the region's indigenous houses more deeply is the very strong connection between the culture and the texture of the Baloch tribes. On the one hand in close and intertwined relations with the characteristics based on the tribal texture of these people and on the other hand, according to systemic rules within the permanent architecture of indigenous housing, The Baloch house has been always emerged as a representation of the culture of the Baloch people. Nonetheless in recent years, the distorted conditions dominant in the architecture and urban planning of the country have upset its balance and created some discrepancies. Perceptibly, the continuance of this process will further damage the identity of the native architecture of the Baluchistan region. The current study aims to find the signs that the indigenous housing of the Balochs in its connections with what is happening in and around the Baloch culture, and for this purpose uses semiosphere as a tool to analyze the mechanism of the symbolic function of culture. For this purpose, culture is considered as a system that can be inspected from two aspects: first, the external expressions of culture that have become objective as signs of that culture in the native Baloch housing; Second, cultural commonalities as content elements or inner layers of Baloch culture that live in a semiosphere and have become the norm through repetition and acceptance, directing their different levels of life and passed down from generation to generation, and has shaped their collective memory. Semiosphere in this study has a dual function, both as a super-concept and a holistic method in the analysis of the native housing of the Baloch and considers the native Baloch housing as a space in which all forms of communication occur, and analyzes it in the semiosphere context. The result is that the spatial structure of the native house of the Balochs is very strongly connected with their ethnic / tribal culture and social structure, which is based on the kinship system, class system and nomadic traditions of this people without the intervention of architects. Biology is people who have lived in a semiosphere and found the best answers to their problems. By finding the cultural signs of the native Baloch housing and their modernization in new constructions, it is possible to make life in this type of housing and preserve its identity, which is built on the collective memory of this people.

کلیدواژه‌ها [English]

  • semiosphere
  • culture
  • collective memory
  • norm
  • native housing of the Baloch
  • اخوانی، سعید؛ محمودی، فتانه. (1397). بازخوانی هویت شیعی در آثار هنری عصر صفویه با رویکرد سپهر نشانه­ای. مطالعات ملی. دوره 19. 60-43.
  • افشار سیستانی، ایرج. (1370). عشایر و طوایف سیستان و بلوچستان. چاپ اول. تهران: موسسه انتشاراتی و آموزشی نسل دانش.
  • برقعی، محمد (1356). سازمان سیاسی حکومت محلی بنت. تهران: مازیار.
  • برومند، صفورا. (1394). کورنوکوپیا در سپهرنشانه­ای عصر اشکانی. مطالعات تاریخ فرهنگی. 6 (24). 33-1.
  • بیتس، دانیل؛ پلاگ، فرد. (1390). انسان­شناسی فرهنگی. ترجمه محسن ثلاثی. چاپ نهم. تهران: انتشارات علمی.
  • پرگاری، صالح، یوسفی­فر، شهرام و ریاحی، اعظم (1395). تأثیر عوامل اجتماعی و فرهنگی- مذهبی بر مهاجرت بلوچ­ها از زاهدان به آن سوی مرزها (در دوره­ی پهلوی اول). دوفصلنامه علمی- پژوهشی تحقیقات تاریخی اجتماعی. (12). 63-43.
  • پوسنر، رولان.(1390). اهداف اصلی نشانه‌شناسی فرهنگی. نشانه‌شناسی فرهنگی (مجموعه مقالات، ترجمه‌ گروه مترجمان). تهران: نشر علم.
  • توروپ، پیتر.(1390). نشانه‌شناسی فرهنگی و فرهنگ. ترجمه فرزان سجودی. در نشانه‌شناسی فرهنگی (مجموعه مقالات، ترجمه‌ گروه مترجمان). تهران: نشر علم.
  • جانب­اللهی، محمدسعید. (1375). مساکن سنتی بلوچ. تحقیقات جغرافیایی. زمستان. شماره 72. صص 118-92.
  • جعفرزاده پور، فروزنده. (1397). نظام کاست در بین عشایر بلوچ کهنوج؛ (مطالعه موردی عشایر اردوگاه ریگ آباد). پژوهشنامه فرهنگی هرمزگان. شماره 16. 165-147.
  • حائری، محمدرضا. (1388). نقش فضا در معماری ایران (هفت گفتار درباره­ زبان و توان معماری). تهران: دفتر پژوهش­های فرهنگی.
  • دایر، رجینالدادوارد هری. (1378). مهاجمان سرحد: رویارویی نظامی انگلستان با سرداران بلوچ ایرانی. چاپ اول. تهران: نشر نی.
  • راهب، غزال. (1394). واکاوی مفهوم «گونه» در مسکن بومی و تبیین رویکردی برای دسته­بندی گونه­های مسکن روستایی در ایران، مسکن و محیط روستا، شماره 150. 18-3.
  • رجبی، فرهاد و شکوری، زهره. (1397). خوانش نمایشنامه «الامیرة تنتظر» و «مسافر لیل» بر مبنای طرح سپهر نشانه‌ای یوری لوتمان. نقد ادب معاصر عربی. دوره8. 89-67.
  • رزم­آرا، علی. (1317). جغرافیای نظامی مناطق مرزی، تهران: سعادت بشر.
  • زارع مهرجردی، علی محمد. (1373). عوامل همسازی و ناهمسازی سیاسی با مرکز: بلوچستان ایران. پایان­نامه کارشناسی ارشد. دانشکده حقوق و علوم سیاسی. دانشگاه تهران.
  • سرفراز، حسین؛ پاکتچی، احمد، مسعود کوثری و حسام الدین آشنا. (1396). واکاوی نظریه فرهنگی «سپهرنشانه­ای» یوری لوتمان و کاربست آن در زمینه تحلیل مناسبات میان دین و سینما. راهبرد فرهنگ. شماره 39. 95-73.
  • سعیدی مدنی، سید محسن. (1389). نظام طبقاتی در ریگ ودا و اوستا. علوم اجتماعی. شماره46 . 186-161.
  • سلیمی کوچی، ابراهیم؛ سکوت جهرمی، فاطمه. (1394). خوانش نشانه­شناختی فیلم سینمایی زندگی خصوصی آقا و خانم میم، با تکیه بر نظریه­ «سپهرنشانه­ای» در مطالعات زبان و متن. جستارهای زبانی. 4 (65). 121-99.
  • سمننکو، الکسی. (1396). تار و پود فرهنگ: درآمدی بر نظریه­ی نشانه­شناختی یوری لوتمان. ترجمه حسین سرفراز. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  • طبسی، محسن. (1384). معرفی و بررسی مسکن روستایی سیستان و بلوچستان. مسکن و انقلاب. شماره 110. 47-36.
  • غراب، کمال­الدین (1364). بلوچستان یادگار مطرود قرون. تهران: کیهان.
  • فتحی، حسن. (1372). ساختمان­سازی با مردم. ترجمه علی اشرفی. تهران: دانشگاه هنر، معاونت پژوهشی.
  • کوئن، بروس. (1374). درآمدی بر جامعه­شناسی. ترجمه محسن ثلاثی. چاپ ششم. تهران: انتشارات فرهنگ معاصر.
  • لوتمان، یوری. (1390). درباره­ سپهر نشانه­ای. ترجمه فرزانه کاکه­خانی. در مجموعه مقالات نشانه­شناسی فرهنگی. تهران: نشر علم. 257-221.
  • محمودی، فتانه؛ اخوانی، سعید و مهدوی، هامون. (1399). تأثیر مکتب نگارگری ترکمانان شیراز بر نگاره­های نسخه نعمت­نامه در هند (با رویکرد سپهر نشانه ای لوتمان). هنرهای تجسمی. دوره 25. 108-99.
  • مرتضوی، حسن و انصاری، مجتبی. (1393). نقش خرده فرهنگ­ها در شکل خانه­های سنتی بلوچستان. مجموعه مقالات اولین کنگره بین­المللی افق­های جدید در معماری و شهرسازی. 17 و 18 دی­ماه. تهران.
  • ملکزاده، حسنا (1395). گونه­شناسی مسکن اصیل روستایی نیمه جنوبی بلوچستان. پایان نامه کارشناسی ارشد. به راهنمایی سید علی­اکبر کوششگران. دانشکده معماری، دانشگاه یزد.
  • ملکزاده، حسنا و کوششگران، سید علی­اکبر. (1396). گونه­شناسی معماری کپری نیمه جنوبی بلوچستان ایران. معماری اقلیم گرم و خشک. سال پنجم (6). 95-81.
  • معینی­فر، حشمت­الله. (1391). بررسی ریشه­های نظام کاست در هند. مطالعات شبه قاره هند. سال چهارم (10). 108-91.
  • میسرا، آر.پی. مابوگونج. (1368). توسعه منطقه­ای: روش­های نو. ترجمه عباس مخبر. تهران: سازمان برنامه و بودجه.
  • ناصری، عبدالله. (1358). فرهنگ مردم بلوچ. چاپ اول. تهران: انتشارات پیوند.
  • ناصری نیا، محمدرضا. (1388). شناخت تاریخی بلوچستان، دوره قاجار و قبل از آن. تهران: عقیل.
  • ولی بیگ، نیما و رستگارژاله، سحر. (1397). مطالعه مقایسه­ای مسکن بومی روستایی سیستانی­ها و بلوچ­ها از منظر بازشناسی کالبدی با رویکرد انسان شناسی فرهنگی. مسکن و محیط روستا. 37 (163). 32-19.
  • ویتمن، سیمون. (1382). آیین هندو. ترجمه علی موحدیان عطار. قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
  • Geertz, Clifford. (1973). The Interpretation of Cultures. New York: Basic Books.
  • Kull, Kalevi. (2005). Semiosphere and a Dual Ecology: Paradoxes of Communication. Sign System Studies. 33 (1). 89-175.
  • Hall, E.T (1966). The hidden dimension, Garden City, NY: Doubleday & Company
  • Heng, Chye-Kiang, 1992, ''Ju Er Hu Tong: A New Response to the Chinese Traditional Courtyard House'', in Traditional Dwellings and Settlements Working Paper Series, Vol. 48, Centre for Environmental Design Research, University of California,Berkeley.
  • Herskovits, M. J. (1985). Cultural anthropology.New York, Knopf.
  • Lotman,Iurii.(2005). On the Semiosphere. Sign System Studies. 33 (1). 29-205.
  • Lotman, Yuri M. (1984). "O semiosfere". Sign Systems Studies (Trudy po znakovym sistemam) vol. 17, pp. 5-23. 
  • Lotman,Iurii.(1977).Primary and Secondary in Communication-Modeling Systems. In Soviet Semiotics: An Anthology, edited by Daniel Lucid, 95-68. Baltimore: Johns Hopkins University Press.
  • Lotman,Iurii.(1985). The Decembrist in Daily Life (Everyday Behavior as a Historical- Psycoloogical Category). In The Semiotics of Russian Culture History, edited by Alexander D. Nakhimovsky and Alice Stone Nakhimovsky, 67-94. Ithaca, NY, and London: Cornell University Press.
  • Lotman, Iurii.(1990). Universe of the Mind. A semiotic theory of culture. Translated by Ann Shukman. Londen & New York: B.Tauris & Co.
  • Oliver, Paul(2003) Dwellings, London: Phaidon Press.
  • Peirce, Charles.(1931-34). Collected Papers. 5 vol. Edited by Charles Hartshorne and Paul Weiss. Cambridge, MA: Harvard University Press.
  • Rapaport, Amos.1969. House Form and Culture. Prentice-Hall, London.
  • Semenenko, Aleksei (2012). The Texture of Culture: An Introduction to Yuri Lotman's Semiotic Theory. London: Palgrave Macmillan.
  • Semenenko, Aleksei. (2012). The Texture of Culture: An Introduction to Yuri Lotman's Semiotic Theory. London: Palgrave Macmillan.
  • Torop, Peeter. (2005).Semiosphere and/as the Research Object of Semiotics of Culture. Sign System Studies. 33 (1). 73-159.
  • Vernadsky, Vladimir. (1998). The Biosphere. New York: Copernicus.
  • Zingmark, K., Norberg, A., & Sandman, P.O. (1995). The experience of being at home throughout the life span. Investigation of persons aged from 2 to 102. International Journal of Aging and Human Development, 41(1), 47-62.