بررسی و تحلیل مشخصه‌های کالبدی-عملکردی در مسکن روستایی (نمونه موردی : روستای گرمن شاهرود)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مربی دانشکده مهندسی معماری و شهرسازی، دانشگاه صنعتی شاهرود، شاهرود، ایران

2 کارشناسی معماری، دانشکده مهندسی معماری و شهرسازی، دانشگاه صنعتی شاهرود، ایران

چکیده

مسکن روستایی به خصوص در گذشته نمادی از هویت و بیانگر ساختارهای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و اقلیمی این مرز و بوم بوده است. اما امروزه تحولات گسترده‌ای در معماری مسکن روستایی ایجاد شده است، به نحوی که اکثر خانه‌های روستایی جدید متناسب با شرایط بستر اقلیمی، زیستی و سبک زندگی روستایی نیستند. در این میان معماری مسکن روستایی قدیم واجد شاخص‌های ارزنده‌ای است که می‌تواند پس از شناسایی و تحلیل، در مسکن جدید مورد بهره برداری قرار گیرد. از این رو هدف اصلی پژوهش حاضر، بررسی و تحلیل مشخصه‌های کالبدی-عملکردی در مسکن روستایی است. این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ روش توصیفی-تحلیلی است. بدین منظور پس از مطالعه منابع کتابخانه‌ای در حوزه مسکن روستایی، ابتدا عوامل موثر در شکل‌گیری مسکن روستایی مشخص شده و سپس به وسیله مطالعات میدانی، روستای گرمن شاهرود به عنوان نمونه مطالعاتی مورد بررسی قرار گرفته است. در ادامه پنج نمونه شاخص مسکن روستای گرمن معرفی شده و سپس مشخصه‌های کالبدی-عملکردی در ریزفضاها و اجزای معماری این نمونه‌ها تحلیل گردیده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد عوامل اجتماعی-فرهنگی، اقتصادی-معیشتی و محیطی-اقلیمی در شکل‌گیری مسکن روستایی موثر است. در روستای گرمن، عوامل اجتماعی-فرهنگی در باور فرهنگی مردم و گرایش آنها به ساده‌زیستی، موثر بوده و سبب شده، فرم کلی و نمای خانه‌ها ساده شکل بگیرد. همچنین به دلیل اعتقاد مردم به محرمیت، سلسله‌مراتب عمومی، نیمه‌عمومی و خصوصی از طریق تعریف دالان ورودی و یا تعریف مجزای بخش بیرونی و اندرونی ایجاد شده است. عوامل اقتصادی-معیشتی در مساحت و تعداد ریزفضاهای توده، حیاط و ورودی‌ تاثیرگذار بوده و در حوزه معیشتی، قف‌خانه (اتاق قرارگیری چرخ نخ‌ریسی) از ریزفضاهای خاص مسکن روستای گرمن بوده است. همچنین عوامل محیطی-اقلیمی نیز در انتخاب مصالح بوم‌آورد، جهت‌گیری بنا و میزان بازشوها موثر بوده است. در نهایت با تحلیل نمونه‌های شاخص مسکن روستای گرمن، توصیه‌های طراحی، در قالب چارچوبی کالبدی-عملکردی تبیین گردید که با محیط اقلیمی روستا و نظام اجتماعی و اقتصادی روستاییان هماهنگ بوده و می‌تواند پایه طراحی مسکن معاصر در روستای گرمن باشد. همچنین این شیوه تحلیل در مشخصه‌های کالبدی-فضایی مسکن روستایی، می‌تواند با تبیین توصیه‌های طراحی، در ساخت و سازهای جدید روستاهای دیگر نیز مورد استفاده قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigation and analysis of physical-functional characteristics in rural housing (Case study: Garman village of Shahrood)

نویسندگان [English]

  • SAJEDE KHARABATI 1
  • Nastaran Ebrahimiyan 2
1 Faculty of Architectural Engineering and Urbanism, Shahrood University of Technology, Shahrood, Iran
2 Bachelor of Architecture, Faculty of Architectural Engineering and Urbanism, Shahrood University of Technology, Iran
چکیده [English]

Rural housing, especially in the past, has been a symbol of identity. It reflects the social, cultural, economic, and climatic structures of this country. However, extensive changes have been created in the architecture of rural housing so that most new rural houses are not adapted to the rural lifestyle and climatic and biological conditions. In this regard, the architecture of the old rural housing has valuable characteristics that can be identified and analyzed, and used in the new housing. Thus, the present study aimed to investigate the physical-functional characteristics of rural housing. The present study is applied in terms of aim and descriptive-analytical in terms of method. For this purpose, first, after reviewing the library resources in the area of rural housing, the factors affecting the formation of rural housing were identified. Then, by using field studies, Garman village of Shahrood was studied as a research case. Then, five samples of Garman village housing indicators were introduced. Then, the physical-functional characteristics in the micro spaces and architectural components of these samples were analyzed. The research results show that socio-cultural, economic, livelihood, and environmental-climatic factors are influential in the formation of rural housing. In the Garman village, socio-cultural factors were influential in the cultural beliefs of the people and their tendency towards simple living and have caused the general form and view of the houses to be simple. Also, due to the people's belief in privacy, public, semi-public and private hierarchies have been created through the definition of entrance corridors or the separate definition of exterior and interior parts. Economic and livelihood factors are influential in the area and number of micro-spaces of the courtyard and entrance, and in the livelihood area, Ghaf Khane (spinning wheel room) has been one of the special micro-spaces of Garman village housing. Also, environmental-climatic factors have been influential in selecting eco-friendly materials, building orientation, and the level of openings. Finally, by analyzing the samples of the Garman village housing index, the design recommendations were explained in the form of a physical-functional framework that is consistent with the rural climate and the social and economic system of the villagers and can be the basis for contemporary housing design in Garman village. Also, this method of analysis on the physical-spatial characteristics of rural housing can be used in new constructions of other villages by explaining the design recommendations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Physical-Functional Characteristics
  • Rural Housing
  • Garman Village of Shahrood
- احمدیان، رضا. محمدی ماکرانی، حمید. موسوی، سیروس. (1387). ویژگی‌های شکلی بافت‌های روستایی ایران. نشریه آبادی. 24(59)، 23-16.
- امیری، ابراهیم. (1393). مقدمه ای بر شناخت مساکن و سکونتگاه های روستایی در ایران. بجنورد: انتشارات جهانی.
- بدری، سید علی و موسوی، سیروس. (1389). تحلیل بر روند تغییرات برخی از ویژگی‌های مسکن روستایی در ایران. مجموعه مقالات چهارمین کنگره بین المللی جغرافیدانان جهان اسلام. زاهدان: دانشگاه سیستان و بلوچستان.
- پورطاهری، مهدی. رکن الدین افتخاری، عبدالرضا. نیکبخت، منصوره. (1390). اثرات تغییرات فرهنگی بر الگوی مسکن روستایی (نمونة موردی: روستاهای بخش مرکزی شهرستان قزوین). فصلنامة فضای جغرافیایی. 11 (35)، 134-115.
- جوانشیری، مژده و عرب‌پور، داوود. (1396). کنفرانس ملی معماری و عمران شهری. تربت جام: موسسه آموزش عالی وحدت تربت جام.
- جمشــیدی، علیرضا و جمینــی، داود. (1394). تحلیلــی بــر وضـعیت رضـایتمندی روسـتاییان از مسـکن (نمونه موردی شهرستان روانسر). نشریه مسکن و محیط روستا. 34(149)، 90-79.
- زرگر، اکبر و حاتمی خانقاهی، توحید. (1393). وجوه مؤثر بر طراحی مسکن روستایی، نشریه مسکن و محیط روستا. 33(148) ، 62-42.
- زرگر، اکبر. سرتیپی‌پور، محسن. میری، سید‌حسن، شیخ‌طاهری، حامد. (1394). طراحی و شکل‌گیری خانه روستایی به روایت معماران قدیمی (مطالعه موردی: روستاهای شهرستان گرمسار). نشریه مسکن و محیط روستا. 33 (148)، 14-8.
- زرگر، اکبر. (1388). درآمدی بر شناخت معماری روستایی ایران. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
- زندیه، مهدی؛ حصاری، پدرام. (1391). تداوم معماری مسکن روستایی باانگیزه توسعه پایدار روستایی، مسکن و محیط روستا. 31(138). 72-63.
- سرتیپی‌پور، محسن. (1392). گونه شناسی مسکن روستایی استان مرکزی، تهران: انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
- سرتیپی‌پور، محسن. (1385). مسکن روستایی در برنامه‌های توسعه، نشریه هنرهای زیبا ، 27 (227) ، 56-47.
- سرتیپی‌پور، محسن. (1384). شاخص‌های معماری مسکن روستایی در ایران، نشریه هنرهای زیبا، 22 (468)، 52-43.
- سلیم، اسدالله. ملکی نیا، مهران. (1396). شناخت و الویت‌بندی عوامل مؤثر بر معماری مسکن نمونه موردی مساکن روستای فورگ بر اساس نرم افزارAHP ، پنجمین کنفرانس ملی مهندسی عمران، معماری و توسعه شهری پایدار. تهران: موسسه آموزش عالی مهر اروند.
- شفایی، مینو. مدنی، رامین. (1390). تبیین روش تحقیق زمینه یابی در طراحی الگوی مسکن روستایی. نشریه آرمانشهر، 4(7). 30-17.
- شکویی، حسین. (1389). اندیشه‌های نو در فلسفة جغرافیا، تهران: انتشارات گیتاشناسی.
- شولتز، کریستیان نوربرگ. (1382). گزینه‌ای از معماری: معنا و مکان (ترجمه ویدا نوروز برازجانی). تهران: نشر جان و جهان.
- شولتز، کریستیان نوربرگ. (1381). مفهوم سکونت: به سوی معماری تمثیلی (ترجمه محمود یاراحمدی). تهران: نشر آگه.
- طرح هادی روستای گرمن. (1396). بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان سمنان.
- عسگری رابری، اباصلت. عباس‌زاده، شهاب. آبرون، علی‌اصغر. (1394). بررسی عناصر فضایی-کالبدی تأثیرگذار بر مسکن روستایی (مطالعه موردی: روستاهای دیز باد بالا، فریزی و آیدلیک)، نشریه پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، 4 (12)، 187-160.
- علی ‏الحسابی، مهران و راهب، غزال. (1387). برپایی خانه روستایی فرایندی از ذهنیت تا عینیت. نشریه آبادی. 19(24)، 68-73.
- مرادی اسطلخ زیر، گیتی. (1394). شناخت و الویت‌بندی الگوهای صحیح مسکن روستایی در توسعه پایدار معماری روستا با استفاده از تکنیک های MAdM شهرستان ماسال. نشریه مدیریت شهری. 14(40 )، 395-381.
- منصوری، کاوه. رحیمی کلهرودی، فرشید. توکلی، سید فرید. (1399). گونه‌شناسی مسکن و تکنیک‌های ساخت بومی در روستای تاریخی الگن. نشریه معماری اقلیم گرم و خشک. (12)8، 61-43.
- نظری، عبدالحمید. (1377). بررسی گسترش فیزیکی-کالبدی سکونتگاه‌‌های روستایی با تاکید بر افزایش جمعیت تغییرکاربری اراضی (گرگان و ترکمن صحرا). فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 13 (50)، 242-225.
- هاشم نژاد، هاشم و مولانایی، صلاح‌الدین. (1387). معماری با نگاهی به آسمان: سکونتگاه‌های روستایی- ساختاری ویـژه در معماری روستایی زاگرس( منطقه کردسـتان)، نشـریه هنرهـای زیبا ، 36 (0)، 26-17.
- هدایت نژاد، محمود. (1375). اجاره نشینی، عوارض روانی اجتماعی و راه‌حل ها، مجموعه مقالات سومین سمینار سیاست‌های توسعة مسکن در ایران، تهران: انتشارات وزارت مسکن و شهرسازی.