بررسی عوامل موثر در چیدمان پلانی فضاهای خانه های تک حیاطِ شهر اصفهان (مطالعه موردی: خانه های ساخته شده قبل از 1300 هجری شمسی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد اسالمی، واحد اصفهان (خوراسگان)، اصفهان، ایران

2 استادیار، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان (خوراسگان)، اصفهان، ایران.

چکیده

عوامل موثری در چیدمان و طراحی فضاهای معماری در خانه های تاریخی تاثیرگذار هستند، دراین‌بین بسیاری از محققین بر این باورند که شرایط اقلیمی همچون نور در جانمایی فضاها، نقش بنیادینی داشته است. این پژوهش در پی پاسخ به این سؤال است که: عوامل موثری که در چیدمان فضاهای خانه‌های تاریخی اصفهان در پلان به کار رفته اند، کدام اند؟ مطالعات گسترده‌ای در حیطه خانه‌های تاریخی در ایران انجام‌شده، ولی عوامل مؤثر در چگونگی چینش فضاها که شامل ویژگی شکلی زمین، محورهای طولی و عرضی قرار گرفته در زمین و ویگی های اقلیمی است، در این مطالعات نادیده گرفته‌شده است. این پژوهش برای نخستین بار به دنبال شناسایی عوامل تاثیرگذار در نحوه قرارگیری فضاها در اطراف حیاط خانه‌های تاریخی شهر اصفهان است. ابزارهای مورداستفاده شامل: جمع‌آوری اطلاعات به روش مطالعۀ اسنادی، کتابخانه‌ای و میدانی انجام‌شده است. تحقیق پیش رو از نظر هدف بنیادین است و روش تحقیق به‌صورت کیفی و روش تحلیل داده‌ها به‌صورت توصیفی-تحلیلی است. برای رسیدن به این منظور، ابتدا برداشت میدانی از خانه‌های تاریخی انجام‌گرفته است، سپس دسته‌بندی شکلی فضاهای اصلی، استخراج‌شده است و به‌صورت مقایسه‌ای ویژگی‌های شکلی و نحوه قرارگیری فضاها بر اساس نور پذیری در طول روز، شکل زمین و کشیدگی حیاط در جهت‌های مختلف، نوع عملکرد فضا و خلاقیت استادکاران معماری سنتی مورد تحلیل قرارگرفته است. نتایج حاصل از مطالعات انجام‌شده مؤید آن است که عوامل موثری همچون، شکل زمین، جهت طولی محور حیاط و عوامل اقلیمی مانند میزان نور پذیری به ترتیب در جانمایی و چیدمان فضاهای اصلی در پلان مؤثر بوده است. همچنین با تغییر جهت کشیدگی حیاط از حالت شمالی- جنوبی به شرقی-غربی، چیدمان فضاها در پلان تغییر کرده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Investigating the factors affecting the plan layout of single-yard houses in Isfahan (Case study: Houses built before 1300 AH)

نویسندگان [English]

  • sanaz rahravi poodeh 1
  • samar haghighi boroojeni 2
1 Assistant professor, Azad university of Isfahan (Khorasgan), Isfahan, Iran.
2 Assistant professor, Azad university of Isfahan (Khorasgan), Isfahan, Iran.
چکیده [English]

Factors influencing the arrangement and design of architectural spaces in historic houses, including residential buildings, while many researchers believe that: Climatic conditions such as light have played a fundamental role in the placement of spaces by masters of traditional architecture. This research seeks to answer the question: What are the factors affecting used in the layout of Isfahan's historic houses in the plan? Extensive studies have been conducted in the field of historic houses in Iran, but the affecting the arrangement of spaces have been ignored in these studies. However, the factors influencing the arrangement of spaces, including the shape of the earth, longitudinal and transverse axes located on the ground and climatic features, have been neglected in these studies. For the first time, this research seeks to identify the physical factors in the placement of spaces around the courtyards of historic houses in Isfahan. The tools used include: data collection by documentary, library and field study. The present research is fundamental in terms of purpose and the research method is qualitative and the data analysis method is descriptive-analytical. To achieve this, first a field survey of historic houses has been done, then the formal classification of the main spaces has been extracted and by comparing the shape characteristics and the placement of the spaces based on daylight, the shape of the earth and the stretch of the yard in different directions, type the performance of the space and the creativity of the masters of traditional architecture have been analyzed. The results of the studies confirm that several factors affecting such as the shape of the ground, the longitudinal direction of the yard axis and climatic factors such as the amount of light have been effective in locating and arranging the main spaces in the plan, respectively. Also, by changing the direction of the courtyard from north-south to east-west, the arrangement of spaces in the plan has changed.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Formal features of main spaces
  • Planning of spaces
  • Single-yard houses
  • Historical houses of Isfahan

مراجع

اکبری، حسن و حسینی نژاد، فاطمه سادات. (1398). بهینه‌سازی جهت استقرار ساختمان در بهره‌مندی از تابش خورشیدی در اقلیم گرم و خشک (مطالعه موردی: شهرهای اصفهان، سمنان، کرمان و یزد)، نشریه اقلیم گرم و خشک. سال هفتم. شماره دهم. صفحه 251- 266.
پدرام، بهنام و حریری، آزاده. (1395). خانه‌های تاریخی با نقشی فراتر از مسکن در بافت تاریخی اصفهان، فصل‌نامه پژوهش‌های معماری اسلامی. سال چهارم. شماره 11. صفحه 91-84.
پورمند، حسنعلی و طباطبایی ملاذی، فاطمه. (1394). الگوی پنهان حاکم بر نظام استقرار فضایی در مسکن ایرانی-اسلامی (بررسی موردی خانه رسولیان یزد). فصلنامه پژوهش‌های معماری اسلامی. شماره 9. سال سوم. صفحه 4- 21.
پیرنیا، محمد کریم. (1366). بررسی پیمون ها و فرآیند طراحی در خانه‌های تاریخی. دانشگاه تهران: منتشرنشده.
پیرنیا، محمد کریم. (1387). آشنایی با معماری اسلامی ایران، تألیف و تدوین: غلامحسین معماریان. چاپ چهارم. تهران: نشر سروش دانش.
پیرنیا، محمد کریم. (1392). معماری ایرانی، تألیف و تدوین: غلامحسین معماریان. چاپ پنجم. تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت.
جبل عاملی، عبدالله. (1374). خانه‌های اصفهان در دوران معاصر. مجموعه مقالات کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران. جلد چهارم. کرمان. ارگ بم. سازمان میراث فرهنگی. صفحه 136-99.
حاج قاسمی، کامبیز و دیگران. (1377 و 1392). گنج نامه، فرهنگ آثار معماری اسلامی ایران، دفتر چهارم: خانه های اصفهان، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
حائری مازندرانی، محمدرضا. (1388). نقش فضا در معماری ایران. تهران: دفتر پژوهش های فرهنگی.
حسنی، کیانوش؛ نوروزی برازجانی، ویدا و نصیر اسلامی، محمد رضا. (1395). بازخوانی فرم حیاط و فضاهای وابسته آن با استفاده از دستور زبان شکل در معماری در یک صد خانه دوره قاجار شهر کاشان. باغ نظر. سال سیزدهم. شماره 44. صفحه 76-65.
خاکپور، مژگان؛ انصاری، مجتبی و طاهرنیان، علی. (1389). گونه­شناسی خانه های بافت قدیم شهر رشت. نشریه هنرهای زیبا. دوره 2، شماره 41. صفحه: 29-42.
رفیعی سرشکی،؛ بیژن و رفیع زاده، ندا و رنجبر کرمانی، علی‌محمد. (1383). واژگان فضاهای خانه، فرهنگ مهرازی (معماری) ایران. تهران: مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن.
رهروی پوده، ساناز؛ ولی بیگ، نیما. دهقان، نرگس و مسعود، محمد. (1397). دسته‌بندی شکلی کالبدی فضاهای اصلی خانه‌های چند طرف ساخت شهر اصفهان در گستره شکل تهرنگ. مجله صفه. شماره 82. صفحه: 127- 148.
رهروی پوده، ساناز، ولی بیگ، نیما. دهقان، نرگس و مسعود، محمد. (1398). تحلیل ویژگی‌های شکلی خانه‌های چهارصفه و نفوذ آن در کالبد شکلی خانه‌های درون‌گرای شهر اصفهان، مجله باغ نظر. 16. (72). صفحه: 5-20.
زندیه، مهدی و پروردی نژاد، سمیرا .(1389). توسعه پایدار و مفاهیم آن در معماری مسکونی ایران. مسکن و محیط روستا. دوره 29. شماره 130. صفحه 21-2.
سلطان زاده، حسین. (1391). نقدی بر کتاب سبک شناسی معماری ایرانی. تهران: چهارطاق.
سلطان زاده، حسین. (1393). فضاهای ورودی خانه های قدیم تهران. چاپ دوم. تهران: دفتر پژوهش های فرهنگی.
سلطان زاده، حسین. (1390). نقش جغرافیا در شکل گیری انواع حیاط د ر خانه های سنتی ایران. مجله پژوهش های جغرافیای انسانی. شماره 75. صفحه: 69-86.
طاهباز، منصوره؛ جلیلیان، شهربانو؛ موسوی، فاطمه و مرضیه، کاظم زاده. (1392). نورپردازی طبیعی در خانه­های سنتی کاشان، نمونه موردی: خانه عامری ها. مطالعات معماری ایران. سال دوم. شماره 4. صفحه 108-87.
فرح‌بخش، مرتضی؛ حناچی، پیروز و غنایی، معصومه. (1396). گونه شناسی خانه‌های بافت قدیم شهر مشهد، از اوایل قاجار تا اواخر پهلوی اول. مطالعات معماری ایران. سال ششم. شماره 12. صفحه 116-97.
قاسمی سیچانی، مریم و معماریان، غلامحسین. (1388). گونه شناسی خانه دوره قاجار در اصفهان. هویت شهر، سال پنجم، شماره 7. صفحه 94-87.
قائم، گیسو. (1375). زبان مشترک ساخت مسکن در معماری گذشته ایران. مجله صفه. سال ششم. شماره 21 و 22. صفحه 27-22.
قزلباش، محمدرضا و ابوالضیاء، فرهاد. (1364). الفبای کالبدی خانه سنتی یزد. تهران‌: وزارت‌ برنامه‌ و بودجه‌، [مرکز مدارک‌ اقتصادی‌ - اجتماعی‌ و انتشارات]
قلیچ خانی، بهنام؛ اعتصام، ایرج و مختاباد امرئی، سید مصطفی. (1392). تحلیل تحولات کالبدی خانه‌های گرگان در دوره قاجار، هویت شهر. سال هفتم. شماره شانزدهم. صفحه 62-51.
کاراپتیان، کاراپت. (1385). خانه‌های ارامنه جلفای نو اصفهان. ترجمه مریم قاسمی سیچانی. تهران: فرهنگستان هنر.
مستغنی، علیرضا. (1375). کنکاش بر نحوه شکل‌گیری تناسبات در خانه‌های ایرانی. مجموعه مقالات کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران. ارگ بم. کرمان، جلد چهارم. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور. صفحه 104-118.
معماریان، غلامحسین. (1372). آشنایی با معماری مسکونی ایرانی، گونه شناسی درون‌گرا. تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت.
معماریان، غلامحسین. (1384). سیری در مبانی نظری معماری. تهران: سروش دانش و نشر معمار.
نیازی مطلق جونقانی، نازنین و اکبری، حسن. (1398). بازشناسی ویژگی‌های کالبدی و عناصر طبیعی حیاط مرکزی در خانه‌های تاریخی شهر اصفهان. نشریه معماری اقلیم گرم و خشک، سال هفتم، شماره 9، صفحه 83- 100.
Khajehzadeh, Iman. Vale, Brenda. Yavari, Fatemeh. 2016. A comparison of the traditional use of court houses in two cities. International Journal of Sustainable Built Environment (2016) 5, 470–483.
Soflaei, farzaneh. Shokouhian, mehdi. Mofidi shemirani, seyed mahjid. (2016) Investigation of Iranian traditional courtyard as passive cooling Strategy (a field study on BS climate). International Journal of Sustainable Built Environment. 5, 99-113.
 
 
معماری اقلیم گرم و خشک
دوره 9، شماره 14
اسفند 1400
صفحه 137-158

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار