ارزیابی وجود مکانیزم طراحی منطبق بر تهویه طبیعی در معماری سنتی شهرهای اقلیم گرم و خشک بدون بادگیر (نمونه موردی: فضای بیرونی بناهای چهارطرفه قاجاری شیراز)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه معماری ، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

2 استادیار، گروه معماری ، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

3 استادیار، گروه شهرسازی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

چکیده

حرکت هوا در ساختمان­ها توسط دیوارها، کف و سقف­ها محدود می­گردد و امکان دارد به صورت ناخوشایندی کند گردد؛ کند شدن علاوه بر تحمیل بار انرژی، می­تواند در مواقع کمبود انرژی، اثرات منفی بر سلامت ساکنین داشته باشد. تهویه طبیعی به معماران کمک می­کند تا با روشهای صحیح، هزینه انرژی مورد نیاز برای ایجاد شرایط آسایش در ساختمان را به حداقل برسانند. در ساختمان­های حیاط مرکزی، شکل و تناسبات حیاط بر الگوی حرکت و سرعت باد تاثیر­گذار است و اندازه بازشوها نیز بر حجم و سرعت باد ورودی به ساختمان تاثیر می­گذارد. از این رو پژوهش حاضر با این فرض که می­توان در خانه­های مسکونی بومی، رابطه معناداری بین تناسبات بازشوها و حیاط یافت، انجام شده و اقلیم گرم و خشک به عنوان یکی از وابسته­ترین اقلیم­ها به تهویه و شیراز به عنوان نمونه­ای از شهرهای مستقر در این اقلیم انتخاب شده است. بنابراین در جستجوی وجود نسبت­های تکرار شده در بناهای موجود، نمونه­های موردی در یک دوره تاریخی، با ویژگی­های مشابه و حداقل عوامل مداخله­گر انتخاب گردیده است. روش تحقیق تحلیلی-توصیفی است، که به کمک منابع اسنادی، عکس­برداری، برداشت میدانی و آنالیز نرم­افزاری انجام شده است. در نهایت این رابطه در قالب محاسبه جریان حجمی هوا و تناسب حیاط و بازشوها، حیاط و نمای جبهه رو به باد، تناسب حیاط و زیربنا و غیره از نمونه­های با گونه چهارطرف محدود و دارای حیاط مرکزی استخراج گردیده است. تناسبات بدست آمده دارای الگوی مشخصی در بناهای مورد بررسی بوده و نسبت­ها با توجه به ویژگی­های بنا­ها در بازه عددی محدودی قرار گرفته­اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Evaluating the Existence of a design mechanism based on natural ventilation in the traditional architecture of cities in hot-arid climate without the use of windcatchers (case study: outer space of four-sided Qajar buildings in Shiraz)

نویسندگان [English]

  • Arash Pesaran 1
  • Shahab Kariminia 2
  • Elham Nazemi 3
  • Shirin Toghyani 3
1 Department of Architecture, Faculty of Art, Architecture and Urban Planning, Najafabad Branch, Islamic Azad University, Najafabad, Isfahan, Iran
2 Department of Architecture, Faculty of Art, Architecture and Urban Planning, Islamic Azad University, Najafabad, Isfahan, Iran
3 Department of Urbanism, Faculty of Art, Architecture and Urban Planning, Islamic Azad University, Najafabad, Isfahan, Iran
چکیده [English]

Airflow in buildings is limited by walls, floors, and building roofs and it is possible to slow down unpleasantly, this slowdown, in addition to the imposition of an energy load, can have a harmful health impact on residents when there is energy shortage. Natural ventilation helps architects to minimize the cost of energy needed to create comfort conditions in the right way. In buildings with a central courtyard layout, the shape and proportions of the yard affect the pattern of flow and wind speed, and the size of the openings affects the volume and speed of the wind entering the building. Therefore, the present study has been carried out with the assumption that a significant relationship between openings and yard proportions of local residential houses can be found. Hot-arid climate has been chosen since it’s highly dependent on ventilation and Shiraz has been chosen as an example of cities in such climates. In search of the existence of recurring ratios in existing houses, case studies have been selected in a historical period with similar characteristics and minimal intervening factors. The descriptive-analytic research methodology is chosen using documentation, photography, field surveys, and software analysis. Finally, these relationships have been extracted from four-sided samples with courtyards by calculations of volume airflow, the proportions of courtyards, openings, wind-facing façade, built area, etc. The obtained ratios have a specific pattern in these studied cases, and the proportions have limited numerical range based on the characteristics of the buildings.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Geometric pattern
  • Yard and openings proportions
  • Airflow
  • Qajar
-  احدی، امین اله و علیرضایی ورنوسفادرانی، بابک. (1393). بررسی فرم مناسب سقف و سودمندی استفاده از بادخور و بادگیر در تهویه طبیعی مسکن چابهار. مسکن و محیط روستا. ۳۳ (۱۴۸)، ۳۳-۴۴.
-  الن، ادوارد. (1395). ساختمان­ها چگونه عمل می­کنند، ترجمه: کتایون تقی زاده و محمود گلابچی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-  امیدوار، کمال و امیدی، زهرا. (1392). تحلیل پدیده گردو غباردر جنوب و مرکز استان فارس. کاوش­های جغرافیایی مناطق بیابانی. 1 (1)، 85-112.
-  پسران، آرش و پورمحمد، سها. (1390). حیاط مرکزی شهری (بازیابی ارزشهای حیاط مرکزی جهت حفظ انرژی و سرمایش ایستا). همایش ملی معماری در بستر فرهنگ، سقز.
-  حیدری، شاهین، غفاری جباری، شهلا. (1389). تعیین محدودة زمانی آسایش حرارتی برای شهر تبریز. مهندسی مکانیک مدرس. 10 (4)، 37-44.
-  حیدری، شاهین. ( 1391). برهم­کنش جریان هوا، دما و راحتی در فضاهای باز شهری، مطالعه موردی اقلیم گرم و خشک ایران. معماری و شهرسازی (هنرهای زیبا). 17 (2)، 37-42.
-  رازجویان، محمود. (1393). آسایش در پناه باد. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
-  ربیعی، هادی. (1396). جستارهایی در چیستی معماری اسلامی. چاپ دوم. تهران: انتشارات آثار هنری متن.
-  رضازاده اردبیلی، مجتبی و ثابت فرد، مجتبی. (1392). بازشناسی کاربرد اصول هندسی در معماری سنتی مطالعه موردی: قصر خورشید و هندسه پنهان آن. معماری و شهرسازی (هنرهای زیبا). 18 (1):29-49.
زارعی، محمدابراهیم و میردهقان، سیدفضل اله. (1395). نقش الگوی حیاط مرکزی در تعدیل شرایط سخت اقلیم گرم و خشک منطقه یزد. مطالعات شهر ایرانی اسلامی. 6 (23)، 5-18.
-  زینلیان نفیسه و اخوت، هانیه. (1396). ساختارشناسی حیاط در خانه­های قجری اقلیم گرم و خشک و گرم و مرطوب با تمرکز بر گونه «حیاط مرکزی» (مطالعه موردی: خانه­های یزد و دزفول). مطالعات شهر ایرانی اسلامی. 8 (30)، 29-15.
-  شاطریان، رضا. (1394). اقلیم و معماری. تهران: انتشارات سیمای دانش.
ضرغامی، اسماعیل؛ خاکی، علی و سادات، سیده اشرف. (1394). بررسی تطبیقی معماری پایدار و مطابقت آن با معماری بومی خانه های سنتی در شهر ایرانی- اسلامی. معماری و شهرسازی پایدار. 3 (1)، 15-30.
-  عطروش، علی و فیاض، ریما. (1394). تأثیر ارسی­ها بر جریان هوا در فضای داخلی مطالعه موردی: خانه زینت الملک شیراز. معماری و شهرسازی ایران. 6 (9)، 19-26.
-  فارس, اداره کل هواشناسی. 1397. ایستگاه هواشناسی سینوپتیک شیراز. 20 3. http://www.farsmet.ir/amar.
-  فهیمی فر، اصغر. (1388). جستاری در زیبایی شناسی هنر اسلامی. پژوهش در فرهنگ و هنر. 1 (2)، 73-82.
-  قبادیان، وحید، (1397). بررسی اقلیمی ابنیه سنتی ایران. تهران: دانشگاه تهران.
قیابکلو، زهرا. (1393). مبانی فیزیک ساختمان 4 (سرمایش غیرفعال). تهران: جهاد دانشگاهی واحد صنعتی امیرکبیر.
-  کسمایی، مرتضی. (1392). اقلیم و معماری. اصفهان: نشرخاک.
-  کوخ- نیلسن، هالگر. (1394). تهویه طبیعی راهنمای طراحی اقلیمی مناطق گرم، ترجمه: محمد احمدی نژاد. اصفهان: نشر خاک.
-  مسائلی، صدیقه. (1390). مسکن خرمشهر از الگوی بومی تا ضوابط طراحی. فصلنامه هنرهای زیبا. 3 (45)، 63-76
-  مور، فولر. (1385). سیستم های کنترل محیط زیست (تنظیم شرایط محیطی در ساختمان) گرمایش، سرمایش، روشنایی، ترجمه: محمدعلی کلی نژاد و رحمان آذری. تبریز: انتشارات دانشگاه هنر اسلامی.
موسویان، سمیه. (1396). جایگاه هندسه مقدس در بازشناسی هویت معماری سنتی ایران. مطالعات ملی. 18 (4)، 99- 118.
-  میرسجادی، سیدامیر و فرکیش، هیرو. (1395). ارزیابی الگوها و شناخت فاکتورهای کالبدی تاثیرگذار در معماری خانه های تاریخی نیشابور جهت دست یابی به راهکارهای طراحی و الگوی ساخت منازل در بافت مسکونی سنتی. پژوهش­های معماری اسلامی. 4 (4)، 72-92.
نجفقلی پورکلانتری، نسیم؛ اعتصام ایرج و حبیب، فرح. (1396). تجلی هندسه و تناسبات در بناهای سنتی معماری ایران در محدوده جغرافیایی آذربایجان. جغرافیایی سرزمین. 14 (54)، 115-130.
-  واتسون، دانلد و لبز، کنت. (1396). طراحی اقلیمی: اصول نظری و اجرایی کاربرد انرژی در ساختمان، ترجمه وحید قبادیان و محمد فیض مهدوی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
وکیلی نژاد، رزا، مفیدی شمیرانی، سید مجید و مهدیزاده سراج، فاطمه. (1391). پیشنهاد روشی برای پهنه بندی اقلیمی ایران بر مبنای پتانسیل تهویه طبیعی (مطالعه موردی: شهر یزد). نشریه پژوهش های اقلیم­شناسی.3 (12)، 13-22.
-  وکیلی نژاد، رزا؛ هدی زاده سراج، فاطمه و مفیدی شمیرانی، سیدمجید. (1392). اصول سامانه های سرمایش ایستا در عناصر معماری سنتی ایران. (5):147-159.
-  هدایت، اعظم و طبائیان، سیده مرضیه. (1394). بررسی عناصر شکل دهنده و دلایل وجودی آن­ها در خانه های سنتی تاریخی بوشهر. معماری اقلیم گرم و خشک. 3 (3): 35-52.
-  یارمحمدی، هومن و دیگران. (1393). بررسی کیفی و کمی انواع سیستمهای برودتی رایج در بناهای مسکونی روستایی، مطالعه موردی: روستای خور. فصلنامه مسکن و محیط روستا. 31 (139)، 33-50.
-   Etheridge, D. (2012). Natural ventilation of buildings: theory, measurement and design. Chichester: John Wiley & Sons.
-   Hamdani, M., Bekkouche, S. M. A., Benouaz, T., Belarbi, R., & Cherier, M. K. (2017). The Study Natural Ventilation by Using Buildings Windows: Case Study in a Hot Dry Climate, Ghardaïa, Algeria. Energy Procedia, 139: 475-480.
-   Larsen, T. S., Heiselberg, p.(2008). Single-sided natural ventilation driven by wind pressure and temperature difference. Energy and buildings. 40(6): 1031-1040.
-   Nematchoua, M. K., Tchinda, R., & Orosa, J. a. (2014). Thermal comfort and energy consumption in modern versus traditional buildings in cameroon: a questionnaire-based statistical stud. Applied Energy. 114:.687–699.
-   Omrani, S., Garcia-Hansen, V., Capra, B., & Drogemuller, R. (2017). Natural ventilation in multi-story buildings: Design process and review of evaluation tools. Building and environment. 116: 182-194.
-   Sacht, H., & Lukiantchuki, M. A. (2017) Windows Size and the Performance of Natural Ventilation. Procedia Engineering. 196: 972-979.
-   Wang, J., Shugang W., Tengfei, Z., & Francine, B. (2017). Assessment of Single-Sided Natural Ventilation Driven by Buoyancy Forces through Variable Window. Energy and buildings. 139: 762-79.