بازنمایی سازه های آبی تاریخی در میدان وقت و ساعت یزد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشکده هنر و معماری دانشگاه یزد، یزد، ایران

چکیده

میدان وقت­ و ساعت از میدان­های شناخته شده شهر میراث جهانی یزد محسوب می­شود. هر چند برجسته­ترین و شناخته­شده­ترین وجه این میدان، موضوع ساعت و رصدخانه قدیم آن در قرن هشتم است، اما ارزش­های تاریخی و معماری این میدان تنها به این موضوع محدود نمی­شود. یکی از نکات جالب توجه در پیشینه تاریخی و ارزش­های کالبدی این میدان، پیوند بسیار قوی میدان و عناصر معماری پیرامون آن با سازه­ها و تأسیسات آبی­ست که موضوع اصلی مقاله حاضر است. انگیزه شروع این پژوهش اطلاعات تاریخی است که نگارنده در حین مطالعات یک پروژه اجرایی در این میدان با آن مواجه شد. بدین نحو که در فرآیند مطالعات شناخت و بررسی پیشینه تاریخی میدان، از طریق منابع شفاهی و مصاحبه با ساکنین قدیم محدوده میدان و محله وقت­ و ساعت، اطلاعات ارزشمندی از حضور عناصر و سازه­های آبی در ساختار قدیم میدان بدست آمد که متأسفانه در منظر کنونی میدان به چشم نمی­آیند. این امر انگیزه­ای شد تا با تکمیل داده­های اطلاعاتی از طریق مراجعه به منابع مکتوب و نیز اسناد تصویری و نیز بررسی­های میدانی به صحت­سنجی منابع شفاهی اقدام شود و نتایج پژوهش به صورت مقاله در اختیار عموم قرار گیرد. روش پژوهش توصیفی تحلیلی در جهت شناخت ابعاد ناشناخته میدان وقت­ و ساعت در ارتباط با موضوع آب و تأسیسات تاریخی مرتبط با آن است. نتایج بررسی نشان می­دهد قرارگیری این میدان در مرکزیت بافت تاریخی شهر یزد و در محل تقاطع چندین قنات تاریخی موجب شده که عنصر آب به طرق گوناگون در بخش­های مختلف میدان نمود پیدا کند و این مطلب از وجوه برجسته این میدان تاریخی محسوب می­شود. از این میدان دسترسی به سه قنات مهم شهر یزد یعنی قنات زارچ، قنات اله­آباد و قنات وقف­آباد وجود داشته است و آثار آن به صورت آب­انبار و پایاب در بخش­های مختلف میدان وجود دارد. با این وجود در وضع فعلی، هیچ کدام از این تأسیسات نمودی در سیمای عمومی و تاریخی میدان ندارند و همگی دفن یا پنهان شده­اند. این در حالی است که این سازه­های آبی شواهد مهمی از پیشینه تاریخی، اجتماعی و فرهنگی میدان محسوب می­شوند. موضوعی که در طرح­های بازآفرینی میدان باید مورد توجه جدی قرار گیرد و در راستای تقویت منظر فرهنگی میدان و آشکارسازی و بهره­مندی بهینه از آنها اقدام گردد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Re-introducing historical water structures in Yazd Vaght o Saat square

نویسنده [English]

  • Ali Shahabinejad
Assistant Professor Architecture Faculty, Art and Architecture School, Yazd University, Yazd, Iran
چکیده [English]

The vaght o saat Square is one of the well-known squares of the Yazd World Heritage Site. Although the most prominent and most well-known aspects of this square are the the clock and the old observatory in the eighth century, But the historical and architectural values of this square are not limited to this aspects. One of the interesting points in the historical background and physical values of this square is the very strong bond between the elements and the architectural elements surrounding it with the structures and installations of water, which is the main subject of the present article. The motivation to start this research is the historical information that the author encountered while conducting studies for an executive project on the square when, in the process of studying and indentifying the historical background of the square, through verbal sources and interviewing the old residents of the area and the neighborhood of Vaght o saat square. In this process valuable information was obtained about the presence of elements and installations relating to water in the old square, which unfortunately are not present in the current landscape of the square. This was a motivation to complete the information by referring to written sources as well as visual documents and field surveys to verify verbal sources. The research methodology is descriptive-analytical in order to understand the unknown dimensions of the Vaght o saat square in relation to the subject of water and its related historical structures. The results of this study indicate that the location of this square in the center of the historical fabric of Yazd city and at the intersection of several historical ghanats has caused the water element have a great presence in the square’s general landscape. And this is one of the prominent features of this historic square. From this place, there are accesses to three important Qanats of city of Yazd: Qanat Zarch, Ghanat elah-abad and Ghanat-e-waqf-Abad, and the square has been linked to these ghanats through installations such as the water reservoir and payabs. Nevertheless, none of these elements are currently present in the public and cultural landscapes of the square, and all are buried or hidden, despite being important evidences of the historical, social and cultural background of the square. The issue should be taken into consideration in square rehabilitation plans in order to strengthen the historic landscape of the square and identify and exploit these elements optimally.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Vaght o saat Square of Yazd
  • water Structures
  • Qanat
  • Payab
  • Water reservoir
-  افشار، ایرج. الف. 1374. یادگارهای یزد جلد اول.تهران. انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، خانه کتاب یزد
-  افشار، ایرج. ب. 1374. یادگارهای یزد جلد دوم. تهران. انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، خانه کتاب یزد
-  آیتی، عبدالحسین. 1317، تاریخ یزد جلد اول.یزد. چاپخانه گلبهار یزد
-  پاپلی یزدی، محمد حسین و لباف خانیکی، مجید، 1388، قنات­های تفت، مشهد: انتشارات پاپلی
-  پرونده ثبت ملی آب­انبار وقت و ساعت، 1357
-  پرونده ثبت ملی حسینیه و میدان وقت­الساعت و نخل، 1378
-  جعفری، جعفر بن محمد، ۱۳38، تاریخ یزد. به کوشش ایرج اقشار. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب
-  چراغی، زهره، 1391، وقف قنات (مطالعه موردی: قنات های موقوفه سید رکن الدین در یزد)، فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام و ایران، مشاره 14، 51-68
-  حبیبی قاینی بایگی، مریم، 1388، زمان سنجی و ساعت با نگاهی به موزه آستان قدس رضوی، نشریه الکترونیکی سازمان کتابخانه­ها موزه­ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، دوره یک، شماره چهار، آذر و دی ماه
-  حسینی یزدی، سید رکن­الدین محمد، 1341، جامع­الخیرات، به کوشش محمد تقی دانش­پژوه، اداره کل حج و اوقاف و امور خیریه استان یزد
-  خجسته، رضا، مصاحبه حضوری، 1397
-  سمسار یزدی، علی اصغر و زهره چراغی. 1383، بررسی جنبه های فنی و تاریخی قنات وقف­آباد، مجموعه مقالات همایش بین­المللی انسان و آب، تهران: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری.
-  سمسار یزدی، علی اصغر و کریمیان، آمنه. 1396، بازنمایی قنات وقف­آباد یزد در منظر شهری سده­های هشتم و چهاردهم هجری شمسی، مجله علمی فنی و هنری اثر، شماره 79، زمستان 1396، ص 29-46.
-  سمسار یزدی، علی اصغر، 1393، قنات زارچ، یزد: انتشارات شاهنده.
-  رستگار، سید احمد، مصاحبه تلفنی، 1397
-  تسلیم، سید جواد، مصاحبه حضوری، 1397
-  شهابی نژاد، علی و جعفری، حسین، 1395، میدانهای شهری تاریخی با نگاهی ویژه به میدان امام علی(ع) (عتیق) اصفهان، اصفهان: انتشارات سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان.
-  شهابی نژاد، علی و دیگران، 1396، میدان قیصریه لار، پژوهشی در تحولات تاریخی یک فضای شهری، نشریه علمی پژوهشی معماری اقلیم گرم و خشک، سال پنجم، شماره ششم، پاییز و زمستان  ص 1-27.
-  شهابی نژاد، علی، 1397، گزارش طرح پژوهشی با عنوان "انجام مطالعات و ارائه طرح ساماندهی و بهسازی میدان تاریخی وقت­الساعت و مفصل­های ارتباطی منتهی به آن در چارچوب سیاست­های بازآفرینی بافت تاریخی شهر یزد­"، شهرداری یزد.
-  خجسته، علی، مصاحبه حضوری، 1397
-  شکوهی، علی، مصاحبه حضوری، 1397
-  کاتب یزدی، احمد بن حسین علی، ۱۳57، تاریخ جدید یزد. به کوشش ایرج افشار. تهران: امیرکبیر.
-  کریمیان سردشتی، نادر، 1379، شرح حال سازنده رصد وقت و ساعت یزد، فصلنامه فرهنگ یزد، شماره 6-7               
-  کریمیان سردشتی، نادر، 1383، تاریخ زمان­سنجی و صنعت ساعت­سازی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
-  فاضلی، محمد جواد، مصاحبه حضوری، 1397
-  میرطالبی­پور، سید علی، مصاحبه حضوری، 1397
-  مستوفی بافقی، محمد مفید بن محمود، ۱۳۸۵، جامع مفیدی. به کوشش ایرج افشار، تهران: اساطیر.