واکاوی اصول قوام‌بخش حاکم بر مراتب مفهوم مرکز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده هنر و معماری، دانشگاه یزد

2 کارشناس ارشد معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه یزد

چکیده

یکی از مفاهیمی که در مطالعات نظری معماری از آن بسیار سخن گفته شده، مفهوم «مرکز» است. در حوزۀ هنر و معماری، نظریه­پردازانی چون کریستیان نوربرگ-شولتس، رودولف آرنهایم و کریستوفر الکساندر، همگی مفهوم «مرکز» را اساس نظریه‌پردازی­های خویش قرار داده­اند. این پژوهش در پی آن است که با مرور نظرگاه­های گوناگون، منظومه معنایی جامعی برای فهم بهتر مفهوم «مرکز» پدید آورد. بدین منظور با تعمق در سخنان متفکران، انواع مختلف مراکز استخراج، نام­گذاری و به صورت اجمالی شرح داده می شود. این انواع عبارتند از: مرکز حقیقی، جوهری، معنایی، عملکردی، کالبدی (شامل کالبدی مصنوع و طبیعی). پس از تبیین این انواع، روشن می­شود که این مراکز مختلف ارتباطاتی درونی با یکدیگر دارند و در سایۀ اصولی در اثر معماری به قوام می­آیند. این اصول موجب می­شوند مراکز متنوع موجود در اثر، در نظامی وحدت­یافته و متعادل کلیت آن را بیافرینند. برای تبیین این اصول از روش «تحلیل مضمونی» و «تعمق درونی» بهره گرفته شده است. این اصول عبارتند از: مراتب، تقارب، منظومه، تعادل و وحدت مراکز.
در نهایت روشن می­شود که سه اصل قوام­بخش مقدماتی یعنی مراتب، تقارب و منظومۀ مراکز در ذیل اصول جامع­تر تعادل و وحدت مراکز قرار دارند. هم­چنین، کلیۀ اصول پنج­گانۀ قوام­بخش مراکز در حقیقت نظرگاه­های مختلف نسبت به یک حقیقت واحدند که همان وحدت مراکز است. کمال اثر هنری، ماحصل تحقق جمیع اصول قوام­بخش است. همچنین اصول مذکور را می توان اصول جهان­بینی برای معمار دانست به طوری که تا در جان معمار محقق نشوند، نمی­توانند در آثار نیز ظهور یابند. اگر معماری ایرانی- اسلامی را مبتنی بر اصول و نظام­های بنیادین هستی بدانیم، این نوشتار با روشن کردن بخشی از نظم ثابت موجود در هستی به بازخوانی معماری اسلامی کمک می­کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analyzing Constitutive Principles of the Hierarchy of the Concept of Center

نویسندگان [English]

  • Kazem Mondegari 1
  • Zoha Nadimi 2
1 Assistant Professor of Art and Architecture in Yazd University, Yazd, Iran
2 Master of Architecture, Yazd University, Yazd, Iran
چکیده [English]

“Center” has been among the frequently discussed issues in architectural studies. In the field of architecture, thinkers like Christian Norberg-Shults, Rudolf Arnhiem and Christopher Alexander have founded their theories on this concept while their understanding of it differs greatly. Surveying these theories, this research seeks to propose a more comprehensive understanding of center. The basic question is to determine how different kinds of centers influence each other, which, in its turn, leads to the consolidation and unification of a work. To provide an answer to this question, different theories of center are investigated, categorized, and explained. The categories include real, essential, sense-making, functional, and physical (artificial and natural) centers. Different types of centers are interrelated and create architectural consistency and wholeness according to certain unifying principles. Hierarchy, convergence, order, balance, and unity of centers constitute these principles. Balance and unity are principles of higher order, while hierarchy, convergence and order can be considered as their subordinates. Moreover, they can all be considered as different aspects of the same principle, namely the unity of center. The concurrence of all these principles will lead to perfection in any piece of art. An architect must totally internalize these principles in order for them to be manifested in his works. Postulating that Iranian-Islamic architecture is founded upon the basic principles of existence, this article contributes to a novel understanding of Islamic architecture through revealing an aspect of universal order.

کلیدواژه‌ها [English]

  • center
  • Architecture
  • consolidation principles
-      اردلان، نادر. بختیار، لاله. (1379). حس وحدت، سنت عرفانی در معماری ایرانی. ترجمۀ حمید شاهرخ با پیشگفتاری ازسید حسین نصر. چاپ اول. تهران­: نشرخاک.
-      آرنهایم، رودولف. (1386). هنر و ادراک بصری، روانشناسی چشم خلاق. ترجمۀ مجید اخگر. تهران: سمت.
-      الکساندر،کریستوفر. (1390). سرشت نظم، ساختارهای زنده در معماری. ترجمه رضا سیروس صبری و علی اکبری. تهران: پرهام نقش.
-      الامام علی بن ابیطالب امیرالمومنین علیه السلام. نهج البلاغه.
-      دهخدا، علی اکبر. (1377). لغت نامه دهخدا. تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
-    شوان، فریتیوف. (1383). درباره صورت­ها در هنر. هنر و معنویت (مجموعه مقالاتی در زمینه حکمت هنر)، گردآورنده و مترجم انشاءالله رحمتی، تهران: فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران: 41-66.
-      ندیمی، هادی. (1386).کلک دوست، ده مقاله در هنر و معماری. اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان.
-    ندیمی، هادی. (1385). درسهایی از معماری سنتی ایران. مجموعه گفتارهای اولین و دومین هم­اندیشی مباحث معماری، موزه حمام علی قلی آقا. اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان: 97-108.
-      نوربرگ شولتس،کریستیان­. (1381). معماری: حضور، زبان و مکان. ترجمه علیرضا سید احمدیان. تهران: مؤسسه معمار نشر.
-      __________ . (1386). معنا در معماری غرب. ترجمه مهرداد قیومی بیدهندی. تهران: انتشارات فرهنگستان هنر.
-      __________ . (1388). روح مکان. به سوی پدیدارشناسی معماری. ترجمه محمدرضا شیرازی. تهران: انتشارات رخ­داد نو.
-      Alexander, C. (2002). THENATUREOFORDER. Berkley California: The center for Environmental Structure.
-      Arnheim,R. (1988).THE POWER OF THE CENTER,A study of composition in the visual arts.London:University of California press.