مطالعۀ جایگاه بازار در فرآیند تغییر ساختار فضایی شهر کاشان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه معماری، دانشکده معماری و هنر، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

2 کارشناس ارشد مهندسی معماری، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

چکیده

بازار از دیرباز ازنظر اقتصادی و فرهنگی ـ اجتماعی، مهم‌ترین بخش و هستۀ اصلی شهر کاشان بوده ‏است. در طی یک‌صد سال اخیر با وقوع توسعة شهری، کاشان دچار دگرگونی‏های ساختاری مهمی شده که نتیجۀ آن گسستگی بازار از بستر شهری، به حاشیه رانده ‏شدن آن و درنتیجه عدم رونق کسب‏و‏کار است. این تغییرات که به­طور­عمده با ساخت خیابان‌ همراه بوده‌اند، باعث شده تا بخش‌هایی همچون بازار نو مسگرها تخریب شود و یا مانند بازار پانخل راه انزوا پیش بگیرد. هدف مشخص کردن تأثیر تغییرات ایجادشدۀ ناشی از ساخت خیابان‌ها بر ساختار فضایی شهر و نقش بازار در آن ساختار است؛ لذا پژوهشی توصیفی تبیینی و ازنظر کاربست، کاربردی است. روش تحقیق به کار گرفته‌شده در این مقاله که بر مطالعۀ ساختار فضایی شهر استوار است و ترکیبی از روش‌های کمی و کیفی است، شامل سنجش پیکره‌بندی شهر بر اساس روش نحو فضا و همچنین مطالعۀ کارکردی بازار که نتایج آن در قالب رویکردی کل‌نگر و تفسیری و بر پایۀ خصوصیات تاریخی و نقش بازار و اجزاء آن در ساخت کلی شهر توصیف و تبیین می‌شوند. برای نیل به هدف، وضعیت ساخت فضایی شهر در سه دورۀ مختلف در طی سدۀ حاضر بازسازی و مطالعه خواهد شد. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که از دهۀ 1300 تا دهۀ 1340 و با ساخت مجموعه‌ای از خیابان‌ها، جایگاه بازار در ساخت شهر منسجم، در آغاز این سده تضعیف شده است و مجموعه‌ای از خیابان‌های یادشده ساخت فضایی شطرنجی شکل جدیدی را شکل داده‌اند که نقش بازار در آن کم‌رنگ شده است. با ادامۀ تغییرات، هم توسعۀ شهر و ساخت فضایی جدید که به‌سوی غرب و جنوب غربی رشد یافته سبب شده بازار در نسبت با شهر تاریخی در انزوا قرار گیرد و هم بازار تحت تأثیر خیابان‌های پیرامون خود تغییرات وسیعی کرده است. به نظر می‌رسد تحت تأثیر چنین خیابان‎‌هایی، بازار از بافت شهری پیرامون خود منفک شده و عناصر و اجزاء بازار یکپارچگی اولیۀ خود را از دست‌ داده‌اند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Study on the effect of Bazaar on the Transformation process of the Spatial Structure of Kashan

نویسندگان [English]

  • Hamidreza Jayhani 1
  • Parichehr Shafiei 2
  • Seyyed Jamal Seyyed Hashemi 2
  • Ali Omranipour 1
1 Assistant Professor, School of Architecture and Art, University of Kashan, Kashan, Iran
2 M.A. of Architecture, School of Architecture and Art, University of Kashan, Kashan, Iran
چکیده [English]

Since old ages, Bazaar has been considered to be the most important sector and central core of Kashan, both economically and socially. During the last century, with the urban development of Kashan, the city has undergone significant structural transformations, resulting in the separation of bazaar from urban context, marginalization of the Bazaar and, consequently, the downfall of the business. These changes, which usually coincide with street construction, have led to destruction in parts such as the new copperworkers’s bazaar and deterioration in other parts such as panakhl bazaar.  The goal is to study the effects of changes caused by street construction on the spatial structure of the city and the role of bazaar in it. Based on it’s goals, this is an applied research which uses descriptive-explanatory method.  this paper which is based on studying the city’s spatial structure and includes a combination of qualitative and quantitative methods, relies on spatial analysis using space syntax method in addition to functional study of bazaar, and the results are explained using a generalized and interpretive approach based on historical features and roles of bazaar in the overall urban structure. . To achieve this goal, the spatial structure of the city in three different periods during the current century are studied.  The results show that with the construction of  a series of streets in Kashan from  1300’s up to 1340’s, Bazaar gradually lost its centrality in the city and the aforementioned streets have created a grid structure, in which the bazaar has little role. As a result of these changes, urban development and the new spatial structure oriented towards west and south-west, have caused the bazaar to become isolated in relation to the historical city and the streets have led to major changes in it. It seems that these streets have isolated the bazaar from it’s urban context and it’s elements have lost their original integrity.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Kashan
  • Bazaar
  • Space Syntax
  • Spatial Structure
  • Historical City

مراجع

 اولئاریوس، آدام. (1369). سفرنامۀ آدام اولئاریوس، جلد 2. ترجمه: حسین کردبچه. تهران: کتاب برای همه.
ـ بیرشک، ثریا. (1375). چگونگی روند توسعه و تکامل شکل‌گیری شهر کاشان در بستر تاریخ: از آغاز تا آخر دوره سلجوقیان، در مجموعه مقالات کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران، جلد سوم. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور، 379 ـ 399.
ـ پوردیهیمی، شهرام، ریسمانچیان، امید و محمد دیده‌بان. (1392). روابط بین «ویژگی‌های شناختی» و «پیکره‌بندی فضایی» محیط مصنوع، تجربه‌ای در دزفول. مطالعات معماری ایران. 2 (4)، 37 ـ 64.
ـ جعفری، بهمن و مجتبی خانیان. (1391). مشکل‌یابی طرح‌های جامع از دیدگاه رفتاری و مقایسۀ آن با وضع موجود به روش چیدمان فضا (Space Syntax)، نمونه موردی محلۀ کبابیان شهر همدان. آرمان‌شهر. 5 (9)، 285 ـ 295.
ـ دوبد، بارون. (1371). سفرنامۀ لرستان و خوزستان، ترجمه: محمدحسین آریا. تهران: علمی و فرهنگی.
ـ سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری. (1381). پروندۀ ثبت محوطۀ تاریخی تپۀ قلعه زیارته در فهرست آثار ملی به شمارۀ 5899.
ـ سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری. (1385). پروندۀ ثبت محوطۀ تاریخی محوطۀ کفتارخون در فهرست آثار ملی به شمارۀ 17321.
ـ شاردن، ژان. (1372). سفرنامۀ شاردن، جلد 2. ترجمه: اقبال یغمایی. تهران: توس.
 ـ صادقی، سارا، قلعه‌نویی، محمود و صفورا مختارزاده. (1391). بررسی تأثیر طرح‏های توسعة شهری معاصر بر سـاختار فضـایی هسـتة تـاریخی شـمال شـهر اصـفهان. فصلنامة مطالعات شهری. 2 (5)، 3 ـ 12.
ـ ضرابی، عبدالرحیم. (1378). تاریخ کاشان، به کوشش ایرج افشار. تهران: امیرکبیر.
ـ عباس‌زادگان، مصطفی. (1381). روش چیدمان فضا در فرآیند طراحی شهری با نگاهی به شهر یزد. مدیریت شهری. 3 (9)، 64 ـ 75.
 ـ عباس‌زادگان، مصطفی، بیدرام، رسول و صفورا مختارزاده. (1391)، نگاهی ساختاری به اصلاح شبکة معابر در بافت‌های فرسوده جهت حـل مشـکل نفوذپـذیری و انزوای فضایی این محلات؛ نمونۀ موردی: بافت فرسودة شهر مشهد. مدیریت شهری. 10 (30)، 163 ـ 178.
 ـ علی‌آبادی، زینب و حمیدرضا بابایی. (1396). تحلیل تأثیر طرح‌های توسعۀ شهری بر ساختار فضایی خرد و کلانِ شهرها (مطالعۀ موردی: طرح محور زینبیۀ شهر زنجان). مجلۀ پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری. 5 (4)، 645 ـ 670.
 ـ علی‌تاجر، سعید و مینا صحرایی. (1396). تحلیل مفهوم انسجام ساختار فضایی در محله‌های تاریخی با روش نحو فضا (نمونۀ موردی: محله‌های تاریخی شهر همدان). مجلۀ جغرافیا و توسعه فضای شهر. 4 (2)، 205 ـ 219.
ـ قمی، حسن بن محمد بن حسن. (1361). تاریخ قم، تصحیح و تحشیه: سید جلال‌الدین تهرانی. تهران: توس.
ـ کریمی، فاطمه. (1368). کاشان، در کتاب شهرهای ایران، جلد 3. به‌کوشش محمد یوسف کیانی. تهران: جهاد دانشگاهی.
ـ گیرشمن، رومن. (1938). سیلک کاشان. ترجمه: اصغر کریمی (1379). تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
ـ مسعودی‌نژاد، رضا. (1395). مطالعۀ تطبیقی بازار تجاری و بازار اجتماعی با نگاهی معطوف به بازارهای تاریخی دزفول و شوشتر به‌عنوان بازار تجاری. مجلۀ مطالعات معماری ایران.10، 73 ـ 100.
ـ معماریان، غلامحسین، (1381)، نحو فضا در معماری. مجلۀ صفه. 12 (35)، 75 ـ 83.
ـ نراقی، حسن. (1345). تاریخ اجتماعی کاشان. تهران: موسسۀ مطالعات و تحقیقات اجتماعی.
ـ وارثی، حمیدرضا، زنگی‌آبادی، علی و ابوذر وفایی. (1385). سیر تحولات تاریخی و کالبدی بافت قدیم شهر کاشان. فصلنامۀ کاشان‌شناخت. 0 (3)، 127 ـ 155.
ـ یزدانفر، عباس، موسوی، مهناز و هانیه زرگر دقیق. (1387). تحلیل ساختار فضایی شهر تبریز در محدودۀ بارو با استفاده از تکنیک اسپیس ‏سینتکس. مجله راه و ساختمان. 67، 58 ـ 69.
 ـ Al ـ Sayed, K., Turner, A., Hillier, B., Iida, S., & Penn A. (2014). Space Syntax Methodology. A Teaching Textbook for the MSc Spatial Design: Architecture & Cities. London: Bartlett School of Architecture, UCL.
 ـ Hillier, B. (1996). Space Is the Machine: A Configurational Theory of Architecture. Cambridge: Cambridge University Press.
 ـ Hillier, B. and Hanson, J. (1997). The Reasoning Art: or, The Need for an Analytical Theory of Architecture. First International Space Syntax Symposium, London: 01.1 ـ 01.6.
 ـ Hillier, B., Penn, A., Hanson, J., Grajewski, T., & Xu, J. (1993). Natural Movement: or, Configuration and Attraction in Urban Pedestrian Movement. Environment and Planning B: Planning and Design. 20 (1), 29–66.
 ـ Karimi, K. (2000). Urban Conservation and Spatial Transformation: Preserving the Fragments or Maintaining the 'Spatial Spirit'. Urban Design International. vol. 5: 221 ـ 231.
 ـ Karimi, K. (1997). The Spatial Logic of Organic Cities in Iran and in the United Kingdom. In M Major, L Amorim & F Dufaux (eds), Proceedings of the 1st International Space Syntax Symposium, London: Vol. I:05.1 ـ 05.17.
 ـ Neglia, Giulia Annalinda (2018), Water Channels, Routes and Urban Landscape. Interpreting the Urban Fabric of the Traditional City of Kashan, in Kashan, An Iranian City in Change, EBVerlag, Berlin.
 ـ Washington Charter: Conservation of Historic Towns. (1987). International Council of Monuments and Sites (ICOMOS).
معماری اقلیم گرم و خشک
دوره 8، شماره 11
شهریور 1399
صفحه 77-108

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار