منطق چیدمان فضایی سکونتگاه‌های یزد بر اساس قنات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری ژئومورفولوژی شهری از دانشگاه خوارزمی تهران و همکار پژوهشکده معماری بومی دانشگاه یزد، یزد، ایران

چکیده

طرح هویت مکانی و تاثیراتی که در تحلیل الگوهای استقرار سکونتگاهها و چیدمان آن‌ها دارد با استفاده از حوزههای معرفتی مانند چیدمان‌فضا و پدیدارشناسی و خلق مفاهیم بدیع، علاوه بر تأکید مضاعفی که بر درهم‌تنیدگی مسائل طبیعی و انسانی دارد، نقش مکان در رفتار و سبک رخدادهای انسانی و فضایی را برملا می‌سازد. این پژوهش جهت نشان دادن قابلیت دیدگاه تأویلی، نگاره یزد در متن جغرافیایی ایران مرکزی را محدوده تجربی خود انتخاب کرده است و بر آن است تا هویت مکانی و مدنیت‌های استوار بر نگاره سرزمینی یزد و ویژگی‌های لندفرم‌های آن و سازه‌های ساخت بشر مانند قنات را بر نهادهای اجتماعی بنیادین یزد مطالعه نماید. به همین منظور، در این پژوهش با اتکاء به چند حوزه معرفتی که در نوع خود رویکردی نوین و خلاقانه به شمار میآید (از جمله مدلهای مفهومی چون تکنیک دادهمبنا، تکنیکهای ترسیمی فهم، تکنیک قواعد چیدمان فضایی هیلییر، رشد ارگانیک شهر و نسبتهای آلومتریک فضایی)، ارتباط بنیان‌های نظری و معرفتی هویت مکانی و رفتارهای اجتماعی، در مقیاس خاصی تبیین گردید. در این میان ابداع قنات که دستاورد فناورانه مردم این خطه، جهت استمرار رابطه آلومتری طبیعی بین چکاد و چاله‌ی منطقه در برابر تغییرات عمده‌ی محیطی است، را می‌توان جزو هوشمندیهای تجربی این مردمان، با درک و فهمی شناخت‌شناسانه از محیط تلقی کرد. هدف تحقیق، شناخت رابطه سازه‌ی دست‌ساز انسانی قنات با چیدمان فضایی بناهای مسکونی شهر در بافت قدیمی شهر یزد است که بر اثر کشف معنا از دیدگاه پدیدارشناسی، حاصل شده است. نتایج حاصل از پژوهش چنین بیان داشت که منطق چیدمان سازمندی‌ "شهری" منطقه مدیون هویت مکانی "دریاچه یزد در دوره کواترنری" و منطق چیدمان سازمندی‌ "روستایی" و هویت مکانی آن، ناشی از "عملکرد یخرودها و خط تعادل آب و یخ"بوده، در نتیجه قنات و ابداع آن در این ناحیه تنها یک کانال زیرزمینی انتقال آب سفرههای زیرزمینی نبوده، بلکه نشانی هوشمندانه از خوانش منظر، توسط ساکنان منطقه دارد و به عنوان راهبردی مدیریتی جهت حفظ و تقویت تعادل محیطی در برابر تغییرات عمده اقلیمی بشمار میآید. نتایج این مباحث می‌تواند عامل مؤثری در درک و فهم بهتر محیط و رابطه ساکنین و آمایش آینده‌ی این مناطق باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Space syntax logic 0f Yazd settlements based on Qanat

نویسنده [English]

  • somayeh shahri
PhD in Urban Geomorphology from Kharazmi University of Tehran and Colleague of Native Architecture Research Institute, Yazd University. yazd. Iran
چکیده [English]

The "Space identity" and the effects has on the analysis of settlement patterns and their arrangement by using knowledge fields such as space-arrangement and phenomenology and creating novel concepts, in addition to emphasizing the relationship between natural and human issues, it shows the importance of space in human behavior. This research aims to study the space identity of Yazd (located in the geographical context of central Iran) and its landforms and the impact of the "Qanat" on the fundamental social institutions of Yazd, whit using "Paraphrastic Method". In this research, relying on several fields of knowledge, which is considered a new and creative approach in its own way (including conceptual models such as data-based technique, comprehension drawing techniques, Hillier space syntax technique, urban organic growth and Allometric space ratios), the relationship between theoretical and epistemological foundations of space identity and social behaviors were explained on a special scale. Meanwhile, the technological achievement of the people of this region by inventing the Qanat in maintaining the natural Allometric relationship between the mountain and the catchment of this region, despite major environmental changes, can be considered as one of the empirical intelligences of these people from cognitive understanding of the environment. The results of this study can be expressed as considering the logic of urban structure in this region, which owes to the space identity of Lake Yazd in the Quaternary period and the logic of rural structure and its space identity due to the function of ice rivers and water-ice equilibrium line, The Qanat and its invention in this region is not only an underground channel for transferring water from underground aquifers, but also shows the reading of the landscape by the residents of this region and is considered as a management strategy to preserve and strengthen the environment in almost all major climates.The results of these discussions can be an effective factor in better understanding of the environment and the relationship of the residents and the future of these.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Space identity
  • Phenomenology
  • Space syntax
  • Qanat
  • Space Allometric ratio
  • آیتی، عبدالحسین، (1317)،آتشکده یزدان (تاریخ یزد)، یزد ، چاپخانه گلبهار یزد ، ص390.
  • تقوایی، مسعود و سرایی، محمدحسین.(1383)، گسترش افقی شهرها و ظرفیت های موجود زمین (مورد:شهر یزد)، فصلنامۀ تحقیقات جغرافیایی، شمارۀ 73، صص 210-187
  • جعفری، جعفر بن محمد، (1338) ، تاریخ یزد. به کوشش ایرج اقشار. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب
  • خادم زاده، محمدحسن. (1388). محلات تاریخی شهر یزد.ترجمۀ به انگلیسی زهیر متکی. تهران: سبحان نور.
  • رامشت، محمدحسین. (1399)، مصاحبه شخصی، استاد تمام گروه جغرافیا دانشگاه اصفهان.
  • رمضان­زاده، علی­اصغر، بهنام فر،محمدحسن ، (1396)،بررسی روند شکل گیری قنات دولت آباد یزد براساس اسناد مکتوب و داده­های باستان­شناسی، مجله پژوهش های باستان­شناسی ایران، شماره 15 ، دوره هفتم، زمستان 1396،ص183-202
  • سمسار یزدی، علی اصغر و کریمیان، آمنه. 1396 ، بازنمایی قنات وقف­آباد یزد در منظرشهری سده­های هشتم و چهاردهم هجری شمسی، مجله علمی فنی و هنری اثر، شماره 79، زمستان 1396 ، ص29-46.
  • سمسار یزدی، علی اصغر، 1393، قنات زارچ، یزد: انتشارات شاهنده.
  • شهری،سمیه. رامشت، محمد حسین ، 1401، آلومتری توان محیطی در نظام چیدمان فضایی منطقه یزد، پژوهش‌‌های ژئومورفولوژی کمّی، سال یازدهم،شماره 2
  • شهری،سمیه. کرم،امیر. رامشت، محمد حسین، اولیا، محمد رضا، 1400، هویت مکانی و نقش آن در شکل­گیری مدنیت شهری یزد، پژوهش‌‌های ژئومورفولوژی کمّی، سال دهم، شماره2، پاییز 1400،صص. 15-1
  • شهری،سمیه. 1395. نمود قنات در زندگی امروزی شهر یزد (با نگاه موردی به قنات زارچ)، دوفصلنامه تخصصی دانش مرمت و میراث فرهنگی،شماره8، پاییزوزمستان1395،صص35-59
  • کاتب یزدی، احمد بن حسین علی، 1357 ، تاریخ جدید یزد. به کوشش ایرج افشار. تهران: امیرکبیر.
  • لباف خانیکی مجید، 1385سمسار یزدی علی اصغر،1394 ، گردشگری قنات، مرکز بین المللی قنات و سازه های تاریخی آبی (گروه دو یونسکو)، با همکاری شرکت مهندسین مشاور تمدن کاریزی.یزد، انتشارات شاهنده
  • مجتبائی، فتح اله. (1352)، شهر زیبای افلاطون و شاهی آرمانی در ایران باستان، انتشارات انجمن فرهنگ ایران باستان، 178صفحه
  • مستوفی بافقی، محمد مفید بن محمود، 1385 ، جامع مفیدی. به کوشش ایرج افشار، تهران: اساطیر.
  • مسرت حسین، 1376 ، یزد یادگار تاریخ، تهران: انجمن کتابخانه های عمومی استان یزد
  • مسرت حسین، 1386 ، یزد شهر من، یزد: انتشارات اندیشمندان یزد
  • مسرت حسین، 1389 ، اب انبارهای شهر یزد، یزد: انتشارات یزدا
  • معماریان غلامحسین، 1379 ، "پژوهشی در ساختما نهای وابسته به قنات پایاب های یزد"، مجموعه مقالات همایش بین المللی قنات، جلد دوم، شرکت سهامی آب منطقه ای یزد
  • معماریان غلامحسین، 1388 ، معرفى گوشه اى از معمارى ناشناخته ایران: ساختمان آب انبارها، نامة معماری و شهرسازی، دو فصلنامة دانشگاه هنر، شماره دو.
  • Salingaros, N.A. (2001). "Fractals in the New Architecture", Archimagazine, approximately.6 Traduzione in italiano, Archimagazine, circa 6 pagine
  • Salingaros, N.A. (2004). Connecting the Fractal City, University of Texas at San Antonio, Published in PLANUM - The European Journal of Planning On-line.
  • Salingaros, N.A. (2005). Principles of Urban Structure, Techne Press, Amsterdam, Holland.
  • Hillier, Bill. (2007). Space is the machine, a configurational theory of architecture, this electronic edition published in 2007 by: Space Syntax 4 Huguenot Place, Heneage Street London E1 5LN United Kingdom.