تحلیل محرمیت در خانه های سنتی بر اساس نسبت توده به فضا (نمونه موردی: خانه های تک حیاط در اقلیم گرم و خشک)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه یاسوج

2 دانشگاه ازاد شیراز

چکیده

همنشینی توده و فضا، جزء جدایی ناپذیر معماری ایرانی است. در معماری مسکونی ایران بنا به ضرورت و نیاز، درجات مختلفی از همنشینی این دو عنصر دیده می­شود که نتیجه آن ظهور خانه­های چهار طرفه، سه طرفه، دو طرفه و یک طرف ساخت است. در هرکدام از این الگوها، نحوه پیکره­بندی فضا متفاوت بوده و لذا ساختارهای متفاوتی از فضا در آنها شکل گرفته است. بنابراین الگوهای متفاوتی از محرمیت در این فضاها به وجود آمده که پژوهش حاضر در پی بررسی این موضوع است. محرمیت در این پژوهش در قالب سه مفهوم درونگرایی، سلسله مراتب دسترسی و عرصه­بندی فضایی تعریف شده، که هر کدام از این مفاهیم با استفاده از شاخص­هایی در زمینه تئوری نحو فضا مورد تحلیل قرار گرفته­اند. این شاخص­ها شامل چهار شاخص همپیوندی، ارتباط، عمق و دسترسی بصری است که دو شاخص اول با استفاده از روابط ریاضی نحوِ فضا و دو شاخص دوم با استفاده از نرم­افزار Depthmap مورد تحلیل قرار گرفته است. نمونه­های موردی در این تحقیق 12 خانه سنتی تک حیاط، در سه شهر کرمان، اصفهان و کاشان هستند که بسته به نسبت توده به فضا، از هر الگو سه نمونه انتخاب شده است. تحقیق از نوع ترکیبی کمی و کیفی است؛ به این معنی که در بعد کمی، هر کدام از شاخص­های نحوی در ارتباط با خانه­های مورد نظر و با استفاده از ابزارهای تحقیق (روابط ریاضی و نرم افزار) مورد تحلیل قرار گرفت و در بعد کیفی، به تحلیل شاخص­های تعریف کننده محرمیت در ارتباط با نسبت توده به فضا در خانه­های مورد نظر پرداخته شد. نتایج تحقیق حاکی از آن بود که اگرچه اصل محرمیت به عنوان یک اصل جدایی­ناپذیر، همواره در معماری خانه­های ایرانی مورد توجه سازندگان قرار داشته، اما با این حال با افزایش نسبت توده به فضا در الگوی خانه­های حیاط مرکزی، نمود این اصل نیز بیشتر صورت گرفته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A comparison of Visual privacy based on mass and space ratio

نویسندگان [English]

  • aliakbar heidari 1
  • malihe Taghipour 2
1 yasuj university
2 azad uni. shiraz branch
چکیده [English]

The combination of mass and open space is an integral part of any architectural space. However, it was addressed differently for different building types. Different levels of this combination is used in Iranian residential architecture based on necessity and need. Based on prior categorizations, we split Iranian traditional houses with one courtyard into four categories: houses which contain mass all around the courtyard, houses which contain mass on three sides of courtyard, houses which contain mass on two sides of courtyard, and houses which contain mass on only one side of courtyard. Given the fact that there was no prior studies on quantity and quality of privacy of such types in literature, we analyzed the spatial structure of these categories from privacy perspective. Our main purpose was to investigate influences of house configuration on private and public areas to provide visual privacy. A quantitative method and a descriptive data analysis were used in this research. Also we used the space syntax technique and other graphical analysis tools to help understanding the arrangement of Iranian house. Results showed that privacy, as one of the basic principles in Iranian – Islamic culture, was established in all types; however, there were some differences in its quantity and quality between different types of houses. In houses with higher levels of mass to open space ratio, the degree of privacy was increased and with lower levels it was decreased. There are different techniques to investigate different types, among which the interconnection techniques, depth, circularity, hierarchy, the angle of view, and appropriate location for space are often used

کلیدواژه‌ها [English]

  • Visual privacy
  • masses
  • open spaces
- بیکن، ادموند 1386، طراحی شهرها، مترجم فرزانه طاهری، انتشارات شهیدی، تهران.
- پیرنیا، محمد کریم 1383، سبک شناسی معماری ایرانی، انتشارات سروش دانش، تهران.
- پیوسته‌گر، یعقوب؛ حیدری، علی اکبر؛ اسلامی، مطهره. 1396، بازشناسی اصول پنجگانه استاد پیرنیا در معماری خانه­های سنتی ایران و تحلیل آن با استناد به منابع اعتقادی اسلامی، نمونه موردی: خانه­های شهر یزد، سال 7، شماره 27: 51-66.
- حیدری، علی اکبر؛ پیوسته گر، یعقوب؛ کیایی، مریم، 1395، سنجش میزان راندمان عملکردی بنا در انواع سازمان فضایی بناهای درمانی با استفاده از تکنیک نحو فضا، نمونه موردی: سنجش موقعیت ایستگاه های پرستاری در بخش بستری، نشریه علمی پژوهشی انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، شماره 12: 149-162.
- حیدری، علی اکبر؛ پیوسته گر، یعقوب؛ کیایی، مریم، 1396، ارزیابی نقش حیاط در ارتقاء راندمان عملکردی "خانه"، فصلنامه صفه، شماره 73: 39-59.
- حیدری، علی اکبر؛ پیوسته گر، یعقوب؛ محبی نژاد، سارا؛ کیایی، مریم، 1397؛ ارزیابی شیوه­های ایجاد محرمیت در سه نظام پیمون بزرگ، کوچک و خرده پیمون در پیکره­بندی مسکن ایرانی-اسلامیبا استفاده از تکنیک نحو فضا، دوفصلنامه علمی پژوهشی مرمت و معماری ایران، سال 8، شماره 16: 51-68.
- سلطانزاده، حسین، 1372، فضاهای ورودی در معماری سنتی ایران، تهران: شهرداری تهران، معاونت امور اجتماعی و فرهنگی، شرکت توسعه فضاهای فرهنگی.
- سلطانزاده، حسین، 1376، تبریز خشتی استوار در معماری ایران، تهران، دفتر پژوهشهای فرهنگی.
- سلطانزاده، حسین، 1389، معماری بومی و اقلیمی ایران، دانشگاه آزاد قزوین
- سیفیان، محمدکاظم، 1386، محرمیت در معماری سنتی ایران، هویت شهر، -1-1، 3-14
- علی الحسابی، مهران؛ قربانی، ابوالفضل، 1393، بررسی ویژگی­های فضای ورودی به عنوان مفصل و حریم بصری در عرصه­های عمومی مجاور، نمونه موردی بندر لافت، فصلنامه پژوهش های معماری اسلامی، سال 2، شماره 5: 86-106.
- عمید، حسن، 1337، فرهنگ لغت عمید
- فلاحت، محمدصادق و شهیدی، صمد، 1394، نقش مفهوم توده – فضا در تبیین مکان معماری، مجله باغ نظر، سال دوازدهم، شماره 35، 27-38.
- معماریان، غلامحسین، 1373، شنایی با معماری مسکونی ایرانی : گونه شناسی درونگرا، تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران.
- مومنی، کورش و ناصری، ندا، 1394، بررسی ابزارها و روشهای ایجاد محرمیت در خانه زینت الملک شیراز، منطبق بر آیات و روایات اسلامی، پژوهشهای معماری اسلامی، شماره 9، 18-35
- مهدوی­نژاد، محمد جواد؛ مشایخی، محمد، (1389). بایسته­های طراحی مسجد بر مبنای کارکردهای فرهنگی- اجتماعی، فصلنامه آرمانشهر، شماره 5، پاییز و زمستان 1389: 65-78.
- مهدوی­نژاد، محمد جواد؛ ناگهانی، نوشین، 1390، تاثیر سواد بصری بر درک زیبایی در آثار معماری، فصلنامه معماری و شهرسازی آرمانشهر، سال چهارم، شماره 7: 51-62.
- Bellal, Taher, 2007, Spatial interface between inhabitants and visitors in M’zab houses, in A.S.
- Hillier, B.; 2007.Space is the Machine: A Configurational Theory of Architecture. Space Syntax Laboratory, London
- Manum, B., 2009.A-Graph Complementary Software for Axial-Line Analysis. InProceeding of the 7th International Space Syntax Symposium, Stockholm, Sweden,070,1–9
- Meir, I. A., pearlmutter. D, & Etzion, Y., 1995, on the microclimatic behavior of two semo enclosed attached courtyard in the hot dry region, Building and environment, 30(4), 563- 572.
- Mostafa. A, and F. Hassan. 2013.Mosque Layout Design: An Analytical Study of Mosque Layouts in the Early Ottoman Period. Frontiers of Architectural Research (2): 445–456
- Penn, Alan. (2011) Space Syntax and Spatial Cognition Or, why the axial line? Procceding. 3rd international Space Syntax Symposium, Atlanta
- Tuan, YI-Fu (1977) space and place, the perspective of experience, university of Minnesota press, Minneapolis