مقایسۀ کالبد خانه‌های چهارصفه و حوضخانه‌ای سنتی شهر زواره

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

2 استادیار دانشکدۀ مرمت، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

3 استادیار دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

4 مربی دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

زمینۀ کالبد، عرصه‌ای برای دسته‌بندی ویژگی‌های خانه‌های سنتی شهر زواره است. بررسی خانه‌های چهارصفه و حوضخانه‌ای در معماری مسکونی زواره، شباهت‌ها و تفاوت‌های کالبد این دو گونه بنا را مشخص خواهد کرد. با بررسی کالبد معماری مسکونی زواره، دلیل پایدار بودن این گونه‌ها در گذر زمان مشخص خواهد شد. برای فهم چگونگی و چرایی تفاوت‌های خانه‌های چهارصفه و حوضخانه‌ای سنتی زواره در زمینۀ کالبد با وجود شباهت‌ها، راهکار مطالعۀ مقایسه‌ای به‌کار گرفته شده است. نوشتار حاضر بر آن است تا چگونگی و چرایی تفاوت‌ها و شباهت‌های پدید آمده در زمینۀ کالبد را مورد تحلیل قرار دهد. این مقاله بر اساس مطالعات کتابخانه‌ای، آنالیز محاسبات شامل تناسبات عددی از یک‌سو و مطالعات میدانی از سوی دیگر، بنا نهاده ‌شده است. برای دست‌یابی به اهداف موردنظر و انتخاب خانه‌های چهارصفه و حوضخانه‌ای، شاخص‌هایی در سه بخش هندسه، تناسبات عددی و تغییر شکل پلان مشخص گردید و سپس با توجه به این شاخص‌ها، در هر بخش به ترتیب، 26، 25 و 37 نمونه به‌ گونه‌ای انتخاب شدند که طیف متنوعی از مفاهیم مشترک تکرارشونده را از لحاظ کالبدی دربرگیرند. در بخش هندسه، تحلیل‌ها آشکار نمود که شکل دسترسی به فضاهای خانه، بر نحوۀ سلسله‌مراتب فضایی و حفظ حریم در دو گونه مؤثر بوده و شکل بازشوها با نوع فضاها (عمومی- خصوصی) و کنترل نور و باد مرتبط بوده است. در بخش تناسبات عددی مشخص شد که میانگین نسبت مجموع مساحت بازوها به مساحت فضای مرکزی در چهارصفه حدود دو برابر حوضخانه‌ای است که از دلایل آن، ثبات عناصر چهارصفه و کاهش عناصر حوضخانه است. همچنین نسبت ارتفاع فضای مرکزی به ارتفاع بازوها در دو گونه، در ارتباط با نوع پوشش سقف، عرض دهانه، نحوۀ تهویه، تعداد بازوها و ... بوده است. در بخش تغییر شکل پلان ثابت شد که فضاها یا مدول‌هایی به هستۀ هر دو گونه افزوده و یا ادغام شده­است و در روند دگردیسی هندسی پلان، حوضخانه ثبات بیشتری نسبت به چهارصفه داشته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Comparing the architectural body of traditional Chahar-Soffeh and Hozkhaneh houses in the city of Zavareh

نویسندگان [English]

  • Seyyedeh Maryam Tabatabaie Zavareh 1
  • Nima Valibeig 2
  • Maryam Azimi 3
  • Behrouz Shahbazi Chegeni 4
1 MA in Architecture, Architecture & Urban Design, Art University of Isfahan, Isfahan, Iran
2 Assistant professor in Conservation & Restoration, Art University of Isfahan, Isfahan, Iran
3 Assistant professor , Art University of Isfahan, Isfahan, Iran
4 Mentor in Architecture, Art University of Isfahan, Isfahan, Iran
چکیده [English]

The architectural body is deemed as a field for classification of features of traditional houses in Zavareh. Studying Chahar Sofeh and Hozkhaneh house types reveals the physical similarities and differences in these two types of buildings. Studying the body of residential architecture in Zavareh enables us to identify the reasons for their persistence through time. In order to understand how and why these traditional Chahar Sofeh and Hozkhaneh houses are physically different despite their similarities, we employed comparative research method. The present study aims to analyze the reasons for these similarities and differences in the architectural body. This paper has been prepared, on the one hand, based on library studies and computation analysis including numerical proportions and also field studies. To achieve the intended goals and to select traditional Chahar Sofeh and Hozkhaneh houses in Zavareh, some criteria were specified in three areas of geometry, numerical proportions and changes in plan. Based on these criteria, respectively 26, 25 and 37 samples were chosen in such a way that they included various repetitive and common physical concepts. In the geometry area, analyses indicated a correlation between forms of access and spatial hierarchy and privacy in both building types. Forms of openings were also correlated with the type of space (private, public) and light/wind control. Regarding numerical proportions, the average ratio of the total built area to the central space area in the Chahar Sofeh type was almost twice the Hozkhaneh type. One reason for this difference is the fact that building elements have decreased in Hozkhaneh but remained intact in Chahar Sofeh. Also the ratio of the height of the central space to the height of the building wings was correlated with roofing type, span width, ventilation type, number of building wings, etc. regarding changes in plan, it was proved that additional spaces or modules were added or merged with the core layout, and during this geometric tranfomation in plan, Hozkhaneh type underwent less change compared to Chahar Sofeh type.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Chahar Sofeh houses
  • Hozkhaneh houses
  • Comparative study
  • architectural body
  • Zavareh
- ارژمند، محمود و خانی، سمیه(1391). نقش خلوت در معماری خانۀ ایرانی. فصلنامۀ مطالعات شهر ایرانی اسلامی (7): 27 - 38.
- اسفنجاری کناری، عیسی(1385). میبد شهری که هست. میبد: پایگاه میراث فرهنگی و گردشگری شهر تاریخی میبد.
- پاکدامن، بهروز(1375). مقدمه‌ای بر شیوه‌ها و گرایش‌های معماری در تهران. مجموعه مقالات کنگرۀ تاریخ معماری و شهرسازی ایران (1374-1376). تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
- پیرنیا، محمدکریم (الف) (1392). آشنایی با معماری اسلامی ایران. تدوین: غلامحسین معماریان. تهران: سروش دانش.
- پیرنیا، محمدکریم (ب) (1392). معماری ایرانی. تدوین: غلامحسین معماریان. تهران: سروش دانش.
- توسلی، محمود(1382). ساخت شهر و معماری اقلیم گرم و خشک. تهران: نشر پیوند.
- حائری مازندرانی، محمدرضا(1388). خانه، فرهنگ، طبیعت: بررسی معماری خانه‌های تاریخی و معاصر به منظور تدوین فرایند و معیارهای طراحی خانه. تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی معماری و شهرسازی.
- حاجی قاسمی، کامبیز(1375). خانه‌های کاشان. دانشگاه شهید بهشتی. مرکز اسناد و تحقیقات دانشکدۀ معماری و شهرسازی. تهران: نشر روزنه.
- حاجی قاسمی، کامبیز(1377). خانه‌های اصفهان. دانشگاه شهید بهشتی. مرکز اسناد و تحقیقات دانشکدۀ معماری و شهرسازی. تهران: نشر سازمان میراث فرهنگی کشور.
- حاجی قاسمی، کامبیز(1378). خانه‌های یزد. دانشگاه شهید بهشتی. مرکز اسناد و تحقیقات دانشکدۀ معماری و شهرسازی. تهران: نشر سازمان میراث فرهنگی کشور.
- دانش‌دوست، یعقوب(1376). طبس شهری که بود. تهران: سروش.
- ذوالفقاری، وحید(1382). چهارپسکمی‌ها و پنج‌پسکمی‌های زرتشتیان یزد. مقالات نهمین کنفرانس بین‌المللی مطالعه و حفاظت معماری خشتی. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
- رازجویان، محمد و رئیسی، میترا(1379). خانه‌های زرتشتیان یزد. اسناد و تحقیقات دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
- راهب، غزال(1393). گونه‌شناسی پهنه‌های شکل‌گیری مسکن در سکونتگاه‌های روستایی ایران در تعامل با عوامل محیطی. نشریۀ هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، دورۀ 19 (4): 87 - 100.
- سلطان‌زاده، حسین(1374). نایین، شهر هزاره‌های تاریخی. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
- سلطان‌زاده، حسین و قاسمی‌نیا، مازیار(1390). گونه‌شناسی ساختار کالبدی- کارکردی معماری مسکونی استان گلستان. فصلنامۀ آرمان‌شهر (7): 1 - 15.
- غضبانپور، جاسم(1375). خانۀ ایرانی. تهران: سازمان ملی زمین و مسکن.
- غفاری، علی(1379). زواره نمادی از اسطورۀ کویر. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
- غلامی، غلامحسین و کاویان، مجتبی(1396). بررسی جایگاه الگوی چهارصفه در سازمان فضایی معماری مسکونی ناحیۀ گرم و خشک ایران. فصلنامۀ مسکن و محیط روستا (157): 149 -161.
- فتحی، حسن(1372). ساختمان‌سازی با مردم. ت: علی اشرفی. تهران: دانشگاه هنر، معاونت پژوهشی.
- کاتالدی، جان کارلو(1368). گونه‌شناسی اولیه، ترجمه: غلامحسین معماریان. تهران: انتشارات دنیای نو.
- کیانی، محمدیوسف(1366). شهرهای ایران (جلد سوم). تهران: نشر فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- مسائلی، صدیقه(1388). نقشۀ پنهان به مثابه دست آورد باورهای دینی در مسکن سنتی کویری ایران. فصلنامه هنرهای زیبا (37): 27 - 38.
- معماریان، غلامحسین(1367). نیارش سازه‌های طاقی در معماری اسلامی ایران. تهران: جهاد دانشگاهی دانشگاه علم و صنعت ایران.
- معماریان، غلامحسین(1384). سیری در مبانی نظری معماری. تهران: سروش دانش.
- معماریان، غلامحسین(1391). آشنایی با معماری مسکونی ایرانی (گونه‌شناسی درونگرا). تهران: جهاد دانشگاهی دانشگاه علم و صنعت ایران.
- معماریان، غلامحسین و طبرسا، محمدعلی(1392). گونه و گونه‌شناسی معماری. نشریۀ انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران (6): 103 - 114.
- میرمیران، سیدهادی(1375). میز گرد از معماری گذشته چه درسی می‌توان گرفت؟ فصلنامۀ آبادی. دورۀ 6 (23): 18 -30.
- ناری قمی، دامیار و سجاد، مسعود(1391). رویکردها به معماری بومی در نظریه‌پردازی مدرن معماری. شهر و معماری بومی (3): 79 -95.
- نقره‌کار، عبدالحمید و رئیسی، محمدمنان(1390). تحلیل نشانه‌شناختی سامانۀ مسکن ایرانی بر پایۀ ارتباط لایه‌های متن/ مسکن. نشریۀ هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی (46): 5 -14.
ــ Addy, S.O. (1933), The Evolution of the English House. London: Giorge Allen & Unwin.
ــ Alexander, C. & Others .(1977), A pattern language: towns,buildings, construction, New York: Oxford University Press.
ــ Aymonino, C. (1965), La Formazione Dell Concetto Della Tipologia, in eds., Rapporti tra la MorfologiaUrbana e la Tipologia Edilizia. Venezia: Culva.
ــ Clark, R. H., Pause, M. (2012), Precedents in Architecture: Analytic Diagrams, Formative Ideas, and Partis. John Wiley & Sons.
ــ Durand, J.N.L. (1990), Art and Science of Architecture. (Sergio Villari, Trans.). Random House Incorporated.
ــ I. GÜNEY, Y. (2007), Type and typology in architectural discourse. BAÜ FBE DergisiCilt:9, Sayı:1, 3-18.
ــ Krier, R. (1979), Urban Space. New York: Rizzoli International Publications.
ــ Laugier, M. A. (1977), An Essay on Architecture. (Herrmann, W., Trans.). Los Angeles: Hennessey & Ingalls.
ــ  Muratori, S. (1980), Storia e Critica dell’ Architettura Contamporanea. Roma: Centro Studi di Storia Urbanistica.
ــ Oliver, P., Bridge, A. (2007), Atlas of Vernacular Architecture of the World. Routledg.
ــ Quatrèmere de Quincy, A. C. (1985), Tipo, nel Encyclopedie Metodique di Architecture. Casabella : 509-510: 75.
ــ Rapoport, A. (1969), House- Form- Culture. Prentice_Hall, Inc. Englewood Cliffs, N.J.
ــ Reichlin, B. (1985), Type and Tradition of the Modern .Casabella, 509-510: 32-39.
ــ Rossi, A. (1982), The Architecture of the City. Cambridge: MIT Press.