واکاوی معماری خانقاه های یزد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه معماری دانشگاه پیام نور یزد، ایران

چکیده

یزد از اوایل قرن پنجم هجری که حکومت شیعی آل بویه در آن مستقر شد تا حکومت آل مظفر یک نوع استمرار وتداوم در فعالیتهای اجتماعی ،‌اقتصادی آن وجود داشته ،‌بطوری که کمتر دچار فراز ونشیب های اجتماعی گردیده ،‌ودر نتیجه بستری آرام را برای فعالیتهای شهری موجب شده است. وجود چنین زمینه هایی بود که باعث گردید عرفا وشیوخ صوفیه مانند شیخ دادا ، شیخ علی بنیمان، شیخ احمد فهادان و... در این منطقه سکنی گزینند ویزد بعنوان یکی ازکانونهای جذب متصوفه مشهورگردید. بنابراین با توجه به کاربرد زیاد خانقاه درمتون تاریخی یزد و همچنین عدم انجام پژوهشی مستقل درباره معماری خانقاه های یزد ،دراین مقاله به این موضوع پرداخته شده است.در این پژوهش، ابتدا به معرفی خانقاه های ذکرشده درمنابع تاریخی، یعنی در سده های میانی ( ازدوره اتابکان تا دوره تیموری ) در یزدپرداخته شده است. ولی باتوجه به اینکه بخش عمده ای از خانقاه های مذکور درمتون تاریخی متعلق به دوره آل مظفر هستند این مقاله با تاکید بردوره آل مظفر نگاشته شده است. این مقاله بر مبنای اسناد و مدارک تاریخی و همچنین مطالعات میدانی صورت گرفته است. روش این پژوهش تحلیلی-تاریخی و منبع اصلی آن، منابع تاریخی مانند کتاب تاریخ یزد وتاریخ جدید یزدوجامع مفیدی است. مقاله پس از معرفی ویژگی های معماری خانقاه ها درمتون تاریخی به معرفی ومقایسه تطبیقی فضاهای معماری خانقاه های موجود پرداخته شده است . فضاهای مورد بررسی دراین مقاله شامل ورودی،صحن،ایوان،گنبدخانه وچله خانه هست. ازاین مقایسه تطبیقی جهت رسیدن به دسته بندی الگوهای معماری خانقاه دریزد استفاده شده است. درنهایت این مقاله به معرفی سه گونه معماری خانقاه های یزد می پردازد.الگوی اول به گونه ترکیب گنبدخانه وایوان ورودی بوده والگوی دوم به صورت خانقاه هایی باحیاط های هشت ضلعی هستند. درآخر گونه سوم خانقاه ها برگرفته از الگوی مدارس بومی هستند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A study of the architecture of khaneghah in Yazd

نویسنده [English]

  • davood emami meybodi
Architecture Department of Payame Noor .University of Yazd. Yazd. Iran
چکیده [English]

From the beginning of the fifth century, when the Shiite government of Buyids was established, to the government of Muzaffarids, there was a kind of continuity in social and economic activities in Yazd, so that it suffered less social ups and down and as a result, it has provided a quiet environment for urban activities. It was the existence of such grounds that caused Sufi mystics and Sheikhs such as Sheikh Dada, Sheikh Ali Benyaman and Sheikh Ahmad Fahadan, etc, to settle in this area and Yazd became known as one of the centers of Sufism. Considering the extensiveness of the monastery in the historical texts and their anonymity, so far in no research, their importance and place in architecture has been addressed. In this research, we first introduce the monasteries mentioned in historical sources, that means in the middle ages (from the Atabakan era to Timurid one) in Yazd, but considering that most of the monasteries mentioned in the historical texts belong to the Muzaffarids era, this article is written with emphasis on Muzaffarids era. The research that this article is part of has been based on historical documents as well as field studies. The method of this analytical- historical research and its main source are historical sources such as Yazd History Book, Yazd Modern History and Mofidi Jame' Book. The physical components of the monastery are open, semi-open and closed spaces in which manifested in spaces such as Rough Opening, Sahn, Sofeh, Jam' Khaneh, Cell, Pray Room, Chelleh Khaneh, Dome Chamber and Roof. The functions of the monastery were realized by the mentioned spaces. In this article, after introducing the architectural features of monasteries in historical texts, the architectural spaces of existing monasteries are introduced and comparatively compared. This comparative comparison has been used to reach the classification of architectural patterns of Yazd monastery. Finally, this article introduces three types of architecture of Yazd monasteries. The first model is a combination of a dome chamber and opening iwan, and the second one is a monastery with octagonal courtyards. Finally, the third type of monasteries are modeled on local schools.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Khanagah( Monastery)"
  • Architecture"
  • Yazd"
  • "
  • Typology"

مراجع

- احمدی، فرهاد. (1384). شهر-خانه حیاط مرکزی درمعماری ایران. فصلنامه صفه. شماره 41. پاییز وزمستان. تهران، ص90-113
- استهری، هادی. ( 1389). پیدایش و گسترش خانقاه در ایران. نیمسال نامه تاریخ نو. شماره اول. پاییزوزمستان، ص37-53 اسفنجاری، عیسی. (1384). پژوهش مسجد جامع ده نو میبد. مجله اثر. شماره 38-39. تهران : انتشارات میراث فرهنگی. ص 3-53
- افشار ، ایرج. (1354). یادگارهای یزد. ج1و2. معرفی ابنیۀ تاریخی و آثار باستانی خاک یزد. تهران : انتشارات انجمن آثار ملی افشار، ایرج. (1377). خانقاه های یزد. یزدنامه. ج2، تهران: انتشارات یزد
- اناوکین، برنارد. (1386). معماری تیموری در خراسان. ترجمه: علی آخشینی. بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی. چاپ اول
- باستانی پاریزی، محمد ابراهیم. (1342 ). به عبرت نظر کن به آل مظفر. مجله یغما. شماره188. ص545-551
- بلر، شیلا و جاناتان بلوم. ( 1391). خانقاه. در دانشنامۀ هنر و معماری. ترجمۀ: صالح طباطبایی. تهران، انتشارات متن
- بی نام، (1385)، چشیدن طعم وقت، مقامات کهن ونویافته بوسعید، مقدمه، تصحیح وتعلیقات محمد رضا شفیعی کدکنی، تهران، انتشارات سخن
- پیرنیا ، محمد کریم. (1380). آشنایی با معماری اسلامی ایران. تدوین غلامحسین معماریان. تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران. چاپ پنجم
- تشکری بافقی ، علی اکبر. ( 1391). تصوف خانقاهی در یزد به روزگار ایلخانان و آل مظفر. پژوهش های ایران شناسی. سال اول. شماره 2. بهار و تابستان. ص59-82
- توسلی، حمیدرضا. (1376). آشنایی باخانقاه های تاریخی ایران. مجموعه مقالات اولین کنگره معماری وشهرسازی. به کوشش باقر آیت الله زاده شیرازی. ج5. تهران: سازمان میراث فرهنگی. ص 379-398
- جعفری ، جعفربن حسن جعفری. (1343). تاریخ یزد. تهران : بنگاه ترجمه و نشر کتاب
- جمال الدین ابوروح، لطف الله. (1384). حالات وسخنان ابوسعید ابوالخیر. مقدمه تصحیح وتعلیقات. محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: انتشارات سخن
- حسینی یزدی، سید رکن الدین. (1341). جامع الخیرات. به کوشش محمد تقی دانش پژوه و ایرج افشار. تهران: فرهنگ ایران زمین
- خادم زاده، محمدحسن. ( 1387 ). معماری دوره آل مظفر یزد. تهران: نشر همپا. با مشارکت سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان یزد
- ذاکرعاملی، لیلا واسفنجاری، عیسی. (1385). خانه های مظفری میبد. در میبد شهری که هست به کوشش عیسی اسفنجاری کناری. تهران: انتشارات میراث فرهنگی. چاپ اول، ص158-207
- ذاکرعاملی، لیلا وجبل عاملی، عبدالله. (­1392). بررسی سیرتحول ایوان درخانه های سنتی دشت یزد-اردکان ازدوره مظفری تا قاجار. فصلنامه صفه. شماره 62. پاییز. تهران. ص103-118
- زرین کوب، عبدالحسین. (1389). جستجودرتصوف ایران. تهران: انتشارات امیرکبیر
- ستوده ، حسینقلی. (1384). تاریخ آل مظفر. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. چاپ دوم
- سلطان زاده ، حسین. (1372). فضاهای ورودی در معماری سنتی ایران. تهران : دفتر پژوهشهای فرهنگی. چاپ نخست
- سلطانی ، سیناو قیومی بیدهندی ، مهرداد. (1393). معماریِ گمشده: خانقاه در خراسان سدۀ پنجم. مطالعات معماری ایران. شماره 6. پاییز وزمستان ص65-86
- شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1372). نظام خانقاه در قرن پنجم به روایت ابن قیسرانی. مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد. سال ۲۶. شماره 3 و 4 . پاییز و زمستان. ص 573 – 630
- شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1389). مقدمۀ اسرار التوحید فی مقامات الشیخ ابوسعید. در: محمد بن منور. اسرار التوحید فی مقامات الشیخ ابوسعید. ج ۲، تهران: انتشارات آگه
- شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1384). نوشته بردریا. میراث عرفانی ابوالحسن خرقانی. تهران: انتشارات سخن. چاپ اول
- شمسه، شرکت مهندسان مشاور. (1385). گزارش مطالعات ثبت شهرتاریخی یزددرفهرست آثار ملی. پایگاه میراث فرهنگی شهریزد. بهار
- صیرفیان پور، مصطفی وحمزه نژاد، مهدی. (1397). سلسله مراتب تشخص عناصر شهر در ارسن شهری در سبک های شهرسازی دوران اسلامی ایران. فصلنامه پژوهش های معماری اسلامی. شماره بیست ویکم. زمستان. ص85-102
- عابدنیا، جمال؛ یوسف جمالی، محمد کریم ومیرحسینی، محمد حسن. ( 1393). اوضاع فرهنگی یزد در قرن هشتم هجری. پژوهشنامه تاریخ. شماره35. ص173-198
- قدردان، رضا و وثیق، بهزاد. (1395). مفهوم آموزش و تأثیر آن در معماری مدارس اسلامی (مقایسه‌ی تطبیقی مدارس سلجوقی و صفوی). مجله پژوهش های معماری اسلامی. شماره دوازده. پاییز. ص40-56
- کاتب ، احمد بن حسین بن علی. (1345). تاریخ جدید یزد. تهران : انتشارات فرهنگ ایران زمین
- کیانی ، محمد یوسف. (1381). تاریخ هنر و معماری ایران در دوره اسلامی. تهران : سازمان مطالعه و تدوین علوم انسانی دانشگاهها. چاپ چهارم
- کیانی، محسن. (1389). تاریخ خانقاه در ایران. تهران: انتشارات طهوری. چاپ دوم
- مجدزاده صهبا، جواد. (1338). آثارتاریخی بندرآبادیزد. مجله باستانشناسی. شماره اول. ص96-104
- محمد بن منور. ( 1389). اسرار التوحید فی مقامات الشیخ ابوسعید. مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمدرضا شفیعی کدکنی. ج۲. تهران: آگه
- مستوفی ، محمد. (1385). جامع مفیدی. تهران : انتشارات اسدی. چاپ دوم
- معماریان، غلامحسین. (1387). معماری ایرانی. تهران: انتشارات سروش دانش. چاپ اول
- میرحسینی، محمد حسن. (1372). یزدازظهورتاسقوط آل مظفر. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران. دانشکده ادبیات
- میردهقان اشکذری، سیدفضل الله؛زارعی ، محمدابراهیم و خادم زاده، محمد حسن(1395). تزیینات معماری مسکونی دوره آل مظفر در منطقه یزد و جایگاه آنها در خانه های این دوره. مجله مطالعات معماری ایران. شماره. 9سال پنجم. بهار و تابستان. ص101-122
- ناری قمی، مسعود. (1394). الگوهای کالبدی حسینیه ها: ریشه ها و تحولات. مطالعات معماری ایران، شماره9. سال پنجم. بهار و تابستان. ص25-46
- نیکبخت، محمدرضا. (1388). خانقاه وآرامگاه چلبی اوغلو. تهران: انتشارات گنج هنر. چاپ اول
- ویلبر ، دونالد وگلمبگ ، لیزا. (1374). معماری تیموری ایران و توران. ترجمه: کرامت الله افسر و محمد یوسف کیانی. تهران : سازمان میراث فرهنگی کشور. چاپ اول
- ویلبر، دونالد. (1393). معماری اسلامی ایران در دوره ی ایلخانی. ترجمه: عبدالله فریار. تهران: نشر علمی و فرهنگی
- هردگ، کلاوس. (1376). ساختارشکل درمعماری اسلامی ایران وترکستان. تهران: انتشارات بوم. چاپ اول
- همدانی، رشیدالدین فضل الله. (1356). وقف نامه ربع رشیدی. مجتبی مینوی وایرج افشار. تهران: انجمن آثار ملی
هیلن برند ، رابرت. (1383). معماری اسلامی : فرم ، عملکرد ، معنا. ترجمه: باقر آیت الله زاده شیرازی. تهران : انتشارات روزنه. چاپ دوم
 
 
 
 
معماری اقلیم گرم و خشک
دوره 10، شماره 15
شهریور 1401
صفحه 211-231

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار