مداخلات پیشین و نوین در میراث معماری؛ تبیین رویکردهای ارزشی در یک سیر تاریخی از 1309 تا 1355 ه.ش

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه مرمت ، دانشکده مرمت و حفاظت، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

2 دانشجوی دکتری مرمت اشیاء، دانشکده مرمت و حفاظت، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران.

چکیده

با موضوعیت یافتنِ بحث میراث فرهنگی پس از وقوع انقلاب مشروطه و به‌دنبال آن شکل‌گیری انجمن آثار ملی در اوایل سده‌ معاصر، همچنین تصویب مجموعه‌ای از اصول در قانون عتیقات سال 1309 ش؛ زمینه‌های بیشتری برای حفاظت آثار تاریخی ایجاد شد. پس از تاسیس اداره عتیقات، تعمیر بناهای تاریخی در مرکز کشور به‌ این اداره‌ و در دیگر نقاط به دوایر باستان‌شناسی در شعبات معارف واگذار شد. سپس از میانه دهه‌ 1340 ه.ش و تاسیس سازمان ملی حفاظت آثار باستانی، بستری برای ورود مقولاتی نو به حیطه حفاظت و مرمت میراث معماری ایجاد شد، که الزامات نظری جدیدی را به‌همراه داشت. پژوهش در بادی امر، این پرسش را تتبع می‌کند که آگاهی‌های ایجاد‌شده با فعالیت‌های انجمن آثار ملی و قانون عتیقات، چه دیدگاه‌های ارزشی یا بایسته‌های نظری را در تعمیرات اداره عتیقات به‌دنبال داشت. سپس در پی فهم چرخش‌های رخ‌داده در دیدگاه‌های ارزشی با پیوستن به جریان‌های جدید حفاظت و مرمت، مواجهاتِ روی‌داده میان رویه‌های پیشین و مداخلات نوین نیز، جستجو خواهد شد. پژوهش که رویکردی کیفی و تفسیرگرا دارد، پس از تجزیه و تحلیل محتوایی داده‌های به‌دست ‌آمده از گزارش‌ها و منابع تاریخی،  به تشریح مباحث می‌پردازد‌ و سپس با استدلال منطقی، نتایج تبیین می‌شوند. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که در تعمیرات اداره عتیقات همچنان می‌توان شاهد رویکردهای بنیان یافته‌ای از سنتِ تعمیرات پیشین، با توجه به بقای حیات اثر در زندگی اجتماعی بود. با این‌حال گونه‌های ارزشی تعمیرات اداره عتیقات را می‌توان در قالب رویکردهای برآمده از سنت، رویکردهای التقاطی و رویکردهای ارزشیِ نو؛ مطرح کرد. بن‌مایه‌های ارزشی در اقدامات سازمان ملی حفاظت آثار باستانی، از توجه به ماهیت تاریخی و زیبایی‌شناختیِ میراث معماری سهم زیادی می‌گرفت. با این وجود رویکردهای ارزشی گروه‌های داخلی، علی‌رغم التفات به این مقولات، گرایشات فرهنگی و کارکردمحورانه‌ای را نیز در برداشتند.سرانجام می‌توان به مواجهاتی مبتنی بر تباین در دیدگاه‌های زیباشناسانه‌، اختلاف دیدگاه در چگونگی و میزانِ مداخله، انطباق با روش‌های بومی یا ذوق و سلیقه ایرانی، و حتی تشابه با برخی رویه‌های پیشین نسبت به مرمت سبکی اشاره کرد که غالبا برخاسته از تفاوت‌های فرهنگی جوامع در فهم و نگرش نسبت به میراث معماری بود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Previous and New Interventions in Architectural Heritage, Explaining Value Approaches in a Historical Course (from 1309 to 1355 SH.)

نویسندگان [English]

  • Hossein Ahmadi 1
  • Narjes Zamani 2
1 Associate Professor, Faculty of Conservation and Restoration, Art University of Isfahan. Isfahan, Iran.
2 Faculty of Conservation and Restoration, Art University of Isfahan, Isfahan, Iran.
چکیده [English]

After the Constitutional Revolution and increasing the importance of cultural heritage, followed by forming the National Monuments Association in the early contemporary century and ratifying the set of principles in the Antiquities Law of 1309 SH., more grounds were created to protect the historical monuments. When the Department of Antiquities was established, repairing historical monuments in the center of the country was assigned to this department, and in other areas to determined archeological departments. Then since the middle of the 1340s SH, and establishing the National Organization for the Conservation of the Historical Monuments, the context was created to introduce new concepts which produce new theoretical requirements. The present paper seeks to find out what value approaches or theoretical requirements had been achieved by the activities of the National Monuments Association and the Antiquities Law. Then, after understanding the rotations that have taken place in value approaches by joining new currents of conservation and restoration, occurrences happened between previous procedures and new approaches will also be explored. This research which has been done through a qualitative and interpretive approach, will describe the issues and then the results will be explained by logical reasoning, after the content analysis of the data obtained from reports and historical sources. The research findings indicate that in the procedures taken by the Department of Antiquities and Maārif branches; it is possible to find the Awareness to the historical nature of the building alongside practical and functional priorities. In addition the functionalist tendencies rooted in intellectual and cultural traditions, the type of materials and construction techniques were such that the need for continuous repair and replacement of materials was inevitable. However, the value types of repairing done by the Department of Antiquities can be introduced in the form of approaches derived from tradition, eclectic approaches, and new value approaches. With the concepts derived from global conservation movement, after the establishment of the National organization for the conservation of the historical monuments, functionalist tendencies turned into Physical body priorities; So that, if in the previous procedures the general survival of the building while being effective and useful was considered; In the new concepts, the dominant view was based on the physical survival of the monument, taking into account aesthetic aspects. However, value approaches of internal groups, in spite of attention to these issues, included cultural tendencies and functionalism. Finally, it can be mentioned to confrontations based on contrasts in aesthetic views, differences of opinion on the way of intervention, adaption to local methods or Iranian tastes, and even similarities with some previous procedures in relation to stylistic restoration, which mostly derived from the cultural differences of societies in understanding and attitude towards architectural heritage.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Architectural Heritage
  • Repairs
  • Value Approaches
  • National Organization for the Conservation of the Historical Monuments
  • IsMEO Institute
- آیت‌الله‌زاده‌شیرازی، باقر. (1382).حفاظت بناهای‌تاریخی.هفت‌شهر، 1(11)، 13-6.
- آیت‌الله‌زاده‌شیرازی، باقر و قوچانی، عبدالله. (1357). بررسی کتیبه‌های تاریخی مجموعه نطنز و مسجدجامع نائین.فصلنامه  اثر، 17(26 و 27 )، 142-132.
- ابوئی، رضا و نیکزاد، ذات‌الله. (1396). حفاظت معماری و نسبت آن با تاریخ معماری، بانگاه به تجربۀ حفاظت در ایران. مطالعات معماری ایران، 6(11)، 188-169.
- اداره‌ باستان‌شناسی اصفهان. (1342). گزارش تعمیرات مناره گار. گردآوری‌شده توسط مرکزاسناد. اداره‌کل میراث‌فرهنگی اصفهان.
- اداره معارف اصفهان. (1315). سالنامه معارف اصفهان- سال تحصیلی 1314-1313 ش. . اصفهان: اداره معارف.
- ارژمند، محمود، امین‌پور، احمد، و مهدی حجت. (1395). اهلیت در مرمت (شرح و تفسیری بر معرفی مرمتگر با رویکردی به مبانی فرهنگ اسلامی). رساله دکتری، دانشگاه هنراصفهان، دانشکده حفاظت و مرمت.
- افسر، کرامت‌الله و موسوی، سیداحمد. (1354). پاسداری از عصر باستان در عصر پهلوی. تهران: اداره‌کل آثار باستانی.
- امین‌پور، احمد، اولیاء، محمدرضا، عباسی‌هرفته، محسن و مائده کلانتری. (1392). تداوم کارکرد؛ رویکرد غالب مداخلات حفاظتی در مسجدجامع اصفهان گونه‌شناسی و تبیین رویکرد مداخلات حفاظتی از ابتدای شکل‌گیری مسجد تا دوره قاجار. دوفصلنامه علمی‌پژوهشی مرمت آثار و بافت‌های تاریخی‌فرهنگی،  3(6)، 40-27.
- سیدبنکدار، سید مسعود. (1394). وضعیت آثار تاریخی شهر اصفهان در دوره پهلوی اول (1320-1304ش). پژوهشنامه تاریخ‌های محلی ایران، 1 (7)، 107-93.
- پائولزی، پیروسن. (1356). پروژه مرمت مسجد و آرامگاه سلطان‌محمد‌خدابنده در سلطانیه. ترجمه رضا کسائی. تهران: دانشگاه ‌ملی و سازمان‌ ملی حفاظت آثار باستانی.
- پوپ، آرتور اپهام و اکرمـن، فیلیـس. (1387). ســیری در هنــر ایــران. ویرایش سیروس پرهام. جلــد سوم: معمــاری دوران اسـلامی. تهـران: انتشـاراتعلمـیوفرهنگـی.
- تجویدی، اکبر. (1342). از آثار باستانی و زیبای کشور خویش نگاهداری کنیم. هنر و مردم، 1(10)، 5-2.
- حجت، مهدی. (1380). میراث‌فرهنگی در ایران: سیاست‌ها برای یک کشور اسلامی. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
- حناچی، پیروز، دیبا، داراب و محمد مهدوی‌نژاد. (1386). حفاظت و توسعه در ایران، تجزیه وتحلیل تجارب مرمت در بافتهای باارزش شهرهای تاریخی ایران. نشریه هنرهای زیبا، (32)،60-51.  
- خادم‌زاده، محمدحسن و محمودی‌اصل، پوریا. (1398). تکوین اندیشه میراث ملی معماری ایران در خوانش تجددخواهانه متفکران ایرانی از تاریخ در دوران مشروطه. نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، 24(2)، 72-59.
- دفترفنی سازمان ملی حفاظت آثارباستانی استان اصفهان. (1347). گزارش تعمیرات سالیانه. گردآوری‌شده توسط مرکزاسناد. اداره‌کل میراث‌فرهنگی اصفهان.
- ___. (1352). گزارش تعمیرات سالیانه. گردآوری‌شده توسط مرکزاسناد. اداره‌کل میراث‌فرهنگی اصفهان.
- ___. (1355). گزارش تعمیرات سالیانه. گردآوری‌شده توسط مرکزاسناد. اداره‌کل میراث‌فرهنگی اصفهان.
- ___. (1356). گزارش تعمیرات سالیانه از 30/9/2536 الی 30/12/2536. گردآوری‌شده توسط مرکزاسناد. اداره‌کل میراث‌فرهنگی اصفهان.
- رجائی، عبدالمهدی. (1387). تحولات عمران و مدیریت شهری اصفهان در دوره پهلوی اول. اصفهان: سازمان فرهنگی‌تفریحی شهرداری.
- زاندر، جوزپه. (1396). گزارش مرمت بناهای تاریخی ایران (گزارش‌ها و رساله‌های ایزمئو- جلد ششم). ترجمه اصغر کریمی. تهران: پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری.
- سید بنکدار، سید مسعود. (1394). وضعیت آثار تاریخی شهر اصفهان در دوره پهلوی اول (1320-1304 ش.). پژوهشنامه تاریخ‌های محلی ایران، 7 (4)، 107-93.
- عباسی هرفته، محسن، امین‌پور، احمد و محمدرضا اولیاء. (1392). تبیین سنت حفاظت در مسجد جامع اصفهان، انشاء اصول مداخلات حفاظتی با تکیه بر شواهد سنت مداخله در این مسجد. رساله دکتری، دانشگاه هنراصفهان، دانشکده حفاظت و مرمت.
- کبیرصابر، محمد باقر و پیروی، مهناز. (1394). مراتب دگردیسی کالبدی در مسجد مظفریه تبریز. نشریه هنرهای زیبا، 20(2)، 72-59.
- گالدیری، اوژینو. (1362). عالیقاپو. ترجمه عبدالله جبل‌عاملی. تهران: سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران.
- ___. (1392). مسجدجامع اصفهان. ترجمه عبدالله جبل‌عاملی. جلد سوم. اصفهان: انتشارات دانشگاه آزاد خوراسگان.
- گروه ایتالیایی ایزمئو. (1343). گزارش باستان‌شناسان ایتالیایی راجع به ابنیه تاریخی اصفهان. ماهنامه وحید، (10)، 68-63.
- ___. بی‌تا. گزارش شماره سه. گردآوری‌شده توسط مرکزاسناد. اداره‌کل میراث‌فرهنگی اصفهان.
- محمدمرادی، اصغر. (1382). روند حفاظت در ایران از تاسیس اداره حفاظت تا قبل از انقلاب اسلامی. هفت‌شهر 11(4)، 28-14.
- محمدمرادی، اصغر و عبدی‌اردکانی، حجت‌اله. (1396). سیرتحول‌ اقدامات‌ حفاظت‌ و‌ مرمت‌ تا‌ قبل‌ ‌از‌ انقلاب‌اسلامی‌ در‌ ایران. تهران: اصغر محمدمرادی.
- مصطفوی، محمدتقی. (1334). تلاش‌ در‌ راه‌ خدمت‌ به‌ آثار‌ ملی‌ و امید به آینده. تهران: چاپ‌ بانک‌ ملی‌ ایران.
- نجف‌زاده، علی. (1395). بررسی نقش آستان‌قدس در تعمیر و بازسازی مجموعه شاهچراغ. فرهنگ رضوی، 4(14)، 56-29.
- نگهبان، عزت‌الله. (1385). مروری بر پنجاه سال باستان‌شناسی در ایران. تهران: سبحان‌نور.
- وحیدزاده، رضا، پدرام، بهنام و محمدرضا اولیاء. (1390). بازشناسی فرهنگ بومی آفرینش هنری در بستر حفاظت آثارتاریخی. رساله دکتری، دانشگاه هنراصفهان، دانشکده حفاظت و مرمت.
- ورجاوند، پرویز. (1355). چگونه مسجدشاه از انهدام نجات ‌یافت. هنر و مردم، (164)، 9-2.   
- وطن‌دوست، رسول، مترجم. (1395). جستارهای تاریخی و فلسفی در حفاظت از میراث‌فرهنگی. ویرایش نیکلاس‌پی استنلی پرایس. تهران: پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری.
-  ویور، مارتین ای. (1356). مسائل حفاظتی پنج بنای تاریخی ایران. ترجمه کرامت‌الله افسر. تهران: سازمان ملی حفاظت آثار باستانی.
- هنرفر، لطف‌الله. (1346). گنجینه آثار تاریخی اصفهان. اصفهان: کتابفروشی ثقفی.
- ___. (1351). هشت ‌بهشت. هنر و مردم، 10(117)، 16-2.    
- هوگی، هانس. (1379). قلعه‌دختر آتشکده: بناهای تاریخی ساسانی فیروزآباد -فارس. ترجمه فرزین فردانش. تهران: پژوهشگاه سازمان میراث‌فرهنگی کشور.
- یادگاری، زهره، ابوئی، رضا، و محمدرضا اولیاء. (1394). حفاظت فراکالبدی (بازاندیشی در مبانی حفاظت آثار معماری ایران با تاید بر وجوه فراکالبدی از منظر اسلامی). رساله دکتری، دانشگاه هنراصفهان، دانشکده حفاظت و مرمت.
- یوکیلهتو، یوکا. (1394). تاریخ حفاظت معماری. ترجمه‌ محمدحسن طالبیان و خشایاربهاری. تهران: انتشارات روزنه.
- Galdieri, Eugenio andAfsar, Kerāmat-Allāh. (1992). Conservation and Restoration of Persian Monuments.From:http://www.iranicaonline.org/articles/conservation-and-restoration-of-persian-monuments.html.This article is available in print:Vol. VI, Fasc. 2, pp. 134-138.
- Istituto Italiano per il Medio ed Estremo Oriente. (1978). IsMEO ACTIVITIES. East and West, 28(1/4) , pp. 329-342.
- Istituto Italiano per l'Africa e l'Oriente (IsIAO).(1978). CENTRO RESTAURI Restoration Mission in Iran, Province of Isfahan.East and West 1/4(28), 336-334.
- Mehr Azar, Soheil (1997). Lacune in architettura: riflessioni ed esempi in Iran. Lacune in architettura: aspetti teorici ed operativi. Atti del convegno di studi, Bressanone, 1-4 luglio 1997, Scienza e beni culturali; 13: 419-427.
- Zander, Giuseppe  (1968). Travaux de Restauration de Monuments Historiquesen Iran. Published by Instituto Italiano per il Medio Ed Estremo Oriente IsMEO, Rome.
- Zargaran, Pooya. (2014). History of Restoration in Iran: Origins and Developments from 1900 to 1978 (Research Doctor in Allma Mater Studiorum) Bologna: Università di Bologna. From.