آموختن از گذشته، کاربست نحو فضای خانه عطروش و محتشم شیراز در تداوم حس تعلق مکان ویلاهای معاصر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری معماری، استادیار بخش معماری دانشکده هنر و معماری دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد معماری، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

3 کارشناسی ارشد معماری، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

10.29252/ahdc.2020.12198.1268

چکیده

طبق تعریف خانه از دید بزرگان معماری از جمله تادائو آندو خانه بلافصل­ترین فضای مرتبط با آدمی است (روزنامه شرق، 1390)، با این حال مواردی از جمله تغییر سبک زندگی ایرانیان سبب تغییردر ماهیت و تعاریف فضاهای معماری خانه­های معاصر شده است؛ به نظر می­رسد خانه­های سنتی ایران دارای شاخص­هایی هستند که می­توانند حس تعلق به مکان را در انسان ایرانی زنده نگه دارند و روح فضا را از گذشته به حال منتقل کنند، این مهم می­تواند بخش عمده­ای از راه­کارهای طراحی بومی خانه­های ویلایی در ایران شود. از این رو پاسخ به این سوال که مولفه­های شکل­دهنده حس تعلق به مکان در خانه­ ایرانی کدامند و کدام­یک از مولفه­ها نیاز به باز­آفرینی و باز­اندیشی داشته و کدام­ باید حفظ شود، مطرح می­گردد.
روش تحقیق این پژوهش به لحاظ نوع، کاربردی است و به سبب ماهیت ترکیبی (هایبرید)، شامل تحقیق کیفی که با تحلیل و تفسیر اطلاعات به روش کتابخانه­ای با تمرکز بر نظریه­های حس تعلق به مکان بدست آمده و تحقیق بر مبنای نمونه موردی است که خانه­های سنتی عطروش و محتشم شیراز و خانه­های ویلایی به نام­های ویلای مسعودی و آخر هفته از طریق مشاهده و تحلیل با شبیه ساز رایانه­ای دپث مپ جهت بررسی چیدمان فضایی هر دو حالت مدرن و سنتی و مقایسه تطبیقی اطلاعات و به دست آوردن راه­کارهای بومی، مزایا و معایب در پاسخگویی به عوامل تاثیرگذار در حس تعلق هر نمونه انجام شده و از طریق استدلال منطقی به استخراج عوامل کالبدی موثر در ایجاد حس تعلق فضای داخلی خانه به دو ویژگی فیزیکی IEQ (انعطاف پذیری) و آسایشی منتج شده است.
تحلیل شبیه­سازی شده نمونه­های موردی نشان داد که اجزایی چون دالان ورودی، دالان­های منتهی به اتاق­های خصوصی و هشتی در خانه­های مدرن حذف شده که سبب بروز مشکلاتی از قبیل عدم کارآمدی فضاها در ایجاد سلسله­مراتب و محرمیت گشته است و فضاهایی مانند اتاق­های خصوصی که اغلب شخصی نبودند در خانه­های معاصر بازآفرینی شده که این عامل سبب افزایش احترام به حریم شخصی افراد خانواده و مهیا شدن محیطی جهت کار در خانه شده است. در نهایت پس از تحلیل نتایج دیده شد که معماری خانه ایرانی، با الگو­برداری از خانه­های سنتی و باز­آفرینی اجزای حیاط مرکزی، هشتی و افزایش فضاهای واسط کارآمد می­تواند سبب افزایش احساس تعلق کالبدی ساکنین شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Learning from the past; applying space syntax theory in Atrvash and Mohtasham houses in continuity of sense of place in contemporary houses

نویسندگان [English]

  • Amin Habibi 1
  • Elham Fallahi 2
  • Sina Karmirad 3
1 Assistant Professor of Faculty of Arts and Architecture, Shiraz University
2 Bachelor of Architecture, Faculty of Arts and Architecture, Shiraz University
3 Master of Architecture, Faculty of Arts and Architecture, Shiraz University
چکیده [English]

The houses are the nearest spaces related to human. The changes in Iranian lifestyle have resulted in a change in modern houses architecture. Iranian traditional houses sound to have the characteristics which can keep alive the sense of place in people and transfer the space soul from the past days to the present. This vital point can be the main part of vernacular design solutions for villas in Iran.  therefore the following questions arise: what are the components that create sense of belonging in Iranian houses? And which one of those needs to be recreated or rethought and which one preserved?
Research method in this project was practical and due to it’s hybrid nature, included both library methods with a focus on analysis of sense of belonging and case studies through observation of traditional houses, Atrvash and Mohtasham in Shiraz as well as Masudi and Akhar-e Hafte villa. Then, the analysis through computer simulation (Depth Map) was examined in order to study spatial arrangements in both modern and traditional modes and compare the collected data and obtain vernacular methods to design modern villas. The pros and cons of each sample in achieving the influencing factors of sense of place were identified and the influencing physical factors of sense of place were extracted using logical reasoning which led to two physical characteristics of IEQ (flexibility) and comfort.
 analysis of simulations on samples demonstrated the elements such as entrance corridors and corridors leading to rooms and vestibule have been removed in modern houses which has caused deficiency of spaces in creating spatial hierarchy and privacy. On the other hand, the places like private rooms that were not often personal have been reintroduced in modern houses that has increased the respect to   the privacy of family members and has created a place for working at home.
Finally, it can be mentioned that Iranian house architecture can raise the level of sense of place for inhabitants by using the model of traditional houses and recreating central courtyard, vestibule and increasing efficient intermediate spaces.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sense of belonging
  • Sense of Place
  • Indoor Space
  • Green space
  • Space Syntax
-آلتمن، ایروین. 1382. محیط و رفتار اجتماعی، خلوت، فضای شخصی، قلمرو و ازدحام. ترجمه علی نمازیان. انتشارات دانشگاه شهیدبهشتی.
-اسپیرن، آ. 1384. زبان منظر. ترجمه سیدحسین بحرینی و بهناز امین زاده. انتشارات دانشگاه تهران: تهران.
-افشار نادری، کامران. 1378. از کاربری تا مکان. معمار. شماره ششم. پائیز. 4-6.
-پاکزاد، جهانشاه.1390. سیر اندیشه­ها در شهر سازی 3 (ز فضا تا مکان). جلد سوم. آرمان شهر. تهران.
-دانشپور، سیدعبدالهادی و دیگران. 1388. جایگاه دانش روانشناسی محیطی در ساختمان­های بلندمرتبه با رویکردمعماری پایدار. نشریه هویت شهر. سال سوم. شماره پنجم. پائیز و زمستان. 29 - 38.
-دانشگر مقدم، گلرخ و دیگران. 1390. تحلیل اجتماع پذیری محیط کالبدی متاثر از درک طبیعت در محیط انسان ساخت. نشریه هنرهای زیبا. شماره 45. بهار. 27 - 38.
-دلاور، علی.1380. مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی. انتشارات رشد، تهران.
-سرمست، بهرام. 1389. بررسی و تحلیل نقش مقیاس شهر در میزان حس تعلق به مکان مطالعه موردی: شهر تهران، مدیریت شهری. شماره بیست و ششم. پائیز و زمستان. 133 - 146.
-شرقی، علی و محتشمی، محمد حسین. 1386. فضای سبز در ساختمان­های بلند با رویکردی دوباره به طبیعت. نشریه علوم و تکنولوژی محیط زیست،. دوره نهم. شماره چهارم. 57-71.
-شمس، مجید و خدا کرمی، مهناز. 1389. بررسی معماری سنتی همساز با اقلیم سردمطالعه موردی: شهر سنندج. فصل نامه جغرافیایی آمایش محیط. شماره 10. 91 - 114.
-صافیان، محمدجواد و دیگران. 1390. بررسی پدیدار شناختی-  هرمنوتیک نسبت مکان با هنر معماری. نشریه پژوهش­های فلسفی دانشگاه تبریز. شماره هشتم. بهار و تابستان. 93- 129.
-عالم تبریز، اکبر و حاجی محمدرضا تبریزی، بابک. 1389. تئوری احتمالات و آمار کاربردی. صفار- اشراقی. چاپ اول تهران.
-فلاحت، محمدصادق. 1384. نقش طرح کالبدی در حس مکان مسجد. نشریه هنرهای زیبا. شماره 22. تابستان. 57 - 66.
-مطلبی، قاسم و جوان فروزنده، علی. 1390. مفهوم حس تعلق به مکان و عوامل تشکیل دهنده آن. مجله هویت شهر. شماره هشتم. بهار وتابستان. 27 - 37.
-نوربرگ شولتز، کریستین. 1382. معماری معنا و مکان. ترجمه ویدا نوروز برازجانی. نشر جان جهان. چاپ اول. تهران.
-نوربرگ شولتز، کریستین. 1384. مفهوم سکونت به سوی معماری تمثیلی. ترجمه محمودامیر یار احمدی. انتشارات آگه. تهران.
- نیلی، ریحانه و سلطانزاده، حسین. 1391. چگونگی بازتاب شاخصه های مناظر شفابخش در الگوی منظر باغ ایرانی. فصلنامه علمی پژوهشی مرکز پژوهشی هنر معماری و شهرسازی نظر. سال نهم. شماره 2.
-همدانی گلشن، حامد. 1393. باز اندیشی نظریه «نحو فضا ». رهیافتی در معماری و طراحی شهری، مطالعه موردی: خانه بروجردی ها، کاشان. نشریه هنرهای زیبا. معماری و شهرسازی. دوره ۲۰. شماره ۲. تابستان ۱۳۹۴.
-روزنامه شرق. 1390. دی ماه.
-Altman, I.c ,Seth Low, e.d .1992. Place Attachment. Plenum Press: New York.
-Bafna, Sonia.2003. Space Syntax A Brief Introduction to Its Logic and Analytical Techniques.Environment and Behaviour. Vol.35 No.1. January 2003 17-29. DOI: 10.1177/ 0013916502238863. Sage Publications.
-Canter, David. 1977. The Psychology of Place. London: Architectural Press.
-Carmona, Mathew. 2006. “Public places, urban spaces. Architectural press. Elsevier. Oxford.
-Knox, P, Pinch, S.2000. Urban Social Geography: An Introduction. Prentice Hall: Harlow. 8-9.
-Lawson, Brian .2001. The Language of Space. Architectural press, London.
-Relph, E.1976. Place and Placelessness. London: Pion.
-Riger, Stephanie, Lavrakas, Paul J.1981. Community ties: pat-terns of attachment and social interaction in urban neighborhoods. American Journal of Community Psychology. 9. 55-66.
-Seamon, David, Jacob, sowers. 2008 . place and placelessness. Edward Relf, London: Sage.
-Steele, Fritz. 1981. The sense of place. CBI publishing company.  Boston.
-Tuan, Yi-Fu. 1974. Topophilia. Englewood Cliffs: Prentiss-Hall.
-Vaughan, L. 2007.  The spatial syntax of urban segregation, Progress in Planning.  No 67. pp 205–294.
- Picture Refrence: www.caoi.ir. 2017.