مقایسه تطبیقی هندسه مسجد امام اصفهان و مسجد سلیمانیه استانبول بر اساس مفاهیم کهن الگویی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای معماری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

2 استادیار گروه معماری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

چکیده

مفاهیم کهن­الگویی در ساختار کالبدی آثار شاخص تمدنی جایگاه ویژه­ای دارند. در کالبد معماری اسلامی نیز مسجد جایگاه عمده­ای را به خود اختصاص داده است. هدف پژوهش حاضر مقایسه هندسه دو اثر شاخص حوزه تمدن ایران و عثمانی در محدوده اقلیم گرم و خشک براساس مفاهیم دانش کهن­الگویی است. مفاهیم کهن­الگویی که سازنده تصاویر ذهنی نمادهای مختلف در ناخودآگاه جمعی­اند؛ می­توانند برای یافتن ارتباط بین هندسه­ دو بنا بر اساس مقایسه­ تطبیقی، مورد تحلیل قرار گیرند. از لحاظ تاریخی در اصفهانِ دوره­ صفوی، بهترین مساجد ساخته شده­­است که مسجد امام به عنوان یکی از مهمترین نمونه­ها به حساب می­آید. هم عصر با آن، در استانبول عصر دولت عثمانی، مساجد مهمی چون سلیمانیه ساخته شده­است. این مقاله به لحاظ محتوا، کیفی به شمار می­رود که اساس آن پژوهش تاریخی-تفسیری بوده و در جمع­بندی اطلاعات بدست آمده از رویکرد تحلیلی- تطبیقی با کاربست کدگذاری استفاده شده است. سؤال اصلی پژوهش چگونگی نسبت میان هندسه­ مسجد امام و مسجد سلیمانیه بر اساس مفاهیم کهن­الگویی است. بدین منظور، ابتدا مهمترین مفاهیم نمادین آرکی­تایپی مشخص شده، سپس بر اساس کدگذاری محوری در ریزفضاهای مساجد مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. نتایج نشان می­دهد انتقال یک فرم آرکی­تایپی در مساجد مورد مطالعه، به دلیل شناسا بودن آن نزد مردمان عصر صفوی و عثمانی و تداوم آن به عنوان یک شکل مقدسِ از پیش پذیرفته شده، علی­رغم تفاوت­های ظاهری و زمینه­ای الگوهای هندسیِ مساجد امام و سلیمانیه، نمایانگر وجوه اشتراک و افتراق از لحاظ کاربرد فرم­هاست. تداوم انتقال یک شکل آیینی در معماری پیش از اسلام به دوره­ی صفوی و عثمانی و استفاده از این ابزار در ساختار مساجد امام و سلیمانیه نشان­دهنده­ حضور الگوهای پایدار آرکی­تایپی، در الگوی هندسی مساجد بوده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

EThe Comparative comparison of Isfahan’s Imam Mosque and Istanbul's Suleymaniye Mosque geometry on the basis of archetype concepts

نویسندگان [English]

  • leila kazemi 1
  • shabnam akbari namdar 2
  • Mir said Mosavi 2
  • Hassan Sattari Sarbangholi 2
1 Ph.D student, Department of architecture, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran
2 Department of architecture, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran
چکیده [English]

The archetype concepts have a special place in the framework structure of civic indicator works. The mosque allocated a main place to itself in the framework of Islamic architecture. The purpose of the current study is to compare the geometry of two indicated works of Iran and Ottoman civilization domain in warm and dry climate which based on the archetype knowledge concepts. The concepts of archetype that are the constructor of mental imagination of different symbols, hidden in the collective subconscious and can be analyzed in order to find the relationship between the geometry of two buildings according to comparative comparisons. From historical aspect the best mosques have been built in Isfahan during the Safavid period that Imam Mosques is one of the most important samples, at the same time in the Istanbul, Ottoman government made important mosques such as Suleymaniye Mosque. The content of this paper is qualitative, its base is historical-descriptive survey and the analytical-comparative approach with coding has used to collect the obtained information. The main question of research is the state of relationship between the geometry of Suleymaniye and Imam Mosques on the basis of archetype contents. For this purpose, the most important archetype symbolic concepts were identified first, then, studied and analyzed by axial coding in the mosque's spaces. The results show that one form of archetype transmitted to the studied mosques because it was identified to Safavid and Ottoman people and its continuity as a pre-accepted sacred form that despite appearance and underlying difference in Imam and Suleymaniye mosques’ geometric patterns, illustrates affinity and segregated dimensions of forms’ application. The continuity in the transmission of a ritual shape from pre-Islamic architecture to the Safavid and Ottoman periods and utilization of this tool in the structure of Imam and Sulaimaniye mosques, indicates the permanent presence of archetype patterns in the geometric pattern of mosques.

کلیدواژه‌ها [English]

  • archetype
  • imam mosque
  • Suleymaniye mosque
  • Safavid
  • Ottoman

مراجع

- الیاده، میرچا. (1384). متون مقدس بنیادین از سراسر جهان. ترجمه: مانی صالحی، تهران: فراروان.
- اوداینیک، ولودیمیر والتر. (1974). یونگ و سیاست. ترجمه: علیرضا طیب (1379)، تهران: نشر نی.
 -بلر، شیلا و جاناتان بلوم. (1994). هنر و معماری اسلامی 2(1250- 1800). ترجمه: یعقوب آژند (1386)، تهران: انتشارات فرهنگستان.
- بمانیان، محمدرضا و همکاران. (1389). بازخوانی هویت معنوی و انگاره­های قدسی در معماری مساجد شیعی. فصلنامه شیعه­شناسی، 8(30): 37-70.
-بمانیان، محمدرضا و همکاران. (1390). کاربرد هندسه و تناسبات در معماری، چاپ اول، تهران: انتشارات هله، طحان.
- بمانیان، محمدرضا و همکاران. (1395). بررسی ارتباط میان پیکربندی فضایی و حکمت در معماری اسلامی مساجد مکتب اصفهان نمونه موردی: مسجد آقانور، شیخ لطف الله، دو فصلنامه معماری اسلامی، 4(9): 141- 157.
- پورایران، مهراب. (1390). نوابغ جهان و بررسی اختلالات روانی آن­ها. تبریز: انتشارات اختر.
-پورعبدالله، حبیب الله، (1392). حکمت های پنهان در معماری ایران، چاپ دوم، تهران: انتشارات کلهر.
- پیرنیا، محمد کریم.(1380). سبک­شناسی معماری ایرانی. تهران: انتشارات سروش دانش.
-جعفریان، رسول، (1389). صفویه در عصر دین، فرهنگ و سیاست، جلد 1، قم: انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
- حبیبی، سید محسن، اهری، زهرا. 1378. معماری شهری مسجد در مکتب اصفهان دستور زبان و واژگان. مجموعه مقالات همایش معماری مسجد: گذشته، حال، آینده، دانشگاه هنر تهران.
- حجت، عیسی، ملکی، مهدی. (1391). هم­گرایی سه گونه­ی بنیادین هندسی و پیدایش هندسه مسجد ایرانی، نشریه هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، 17(4): 5-16.
- خاتمی، محمود. (1390). پیش درآمد فلسفه­ای بر هنر ایرانی. تهران: انتشارات متین.
- خواجه احمد عطاری، علی­رضا و صادقی، عاطفه. (1396) جاودانگی صورت­های سمبلیک در تزئینات مسجد جامع عباسی و مسجد سلطان احمد استانبول، مطالعات تاریخ اسلام.9(35): 38- 61.
-خوارزمی، مهسا و افهمی، رضا. (1389). هندسه کاربردی در تزئینات آثار معماری ایران قبل از اسلام، کتاب ماه علوم و فنون.
-دباغ، امیرمسعود و رهبر، شادی. (1394). تبلور مفاهیم شیعی در شکل گیری مساجد دوران صفویه و قاجاریه، بررسی تطبیقی: مسجد شهید مطهری تهران و مسجد امام خمینی اصفهان، فصلنامه ی شیعه شناسی، 52، 167- 190.
- دهقانی، رضا. (1388). روابط ایران و عثمانی به مثابه الگوی روابط شرقی اسلامی. مجله فرهنگ ویژه تاریخ، 48(71): 83-107.
- رنجبرکرمانی، علی محمد، ملکی، امیر. (1396). بازخوانی الگوی فضای میانی در معماری ایران زمین، دوفصلنامه مطالعات معماری ایران، 6(11): 23-41.
- شمیسا، سیروس. (1378). نقد ادبی، (1378) تهران: انتشارات فردوس.
- طبسی، محسن. فاضل­نسب، فهیمه. (1391). بازشناسی نقش و تأثیر جریان­های فکری عصر صفوی در شکل­گیری ورودی مساجد مکتب اصفهان. نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، 17(3): 81-90.
- ضیمران، محمد. (1379). گذار از جهان اسطوره به فلسفه، تهران: انتشارات هرمس.
-کاظمی، سید محمد و کلانتری خلیل آبادی، حسین. (1390). ابزارهای پیام رسانی معنوی در معماری مسجد با تأکید بر نقش ایدئولوژی اسلامی، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 6، 41- 46.
- گلابچی، محمود، زینالی­فرید، آیدا. (1391). معماری آرکی­تایپی(کهن الگویی)، تهران: دانشگاه تهران.
- گودوین، گادوین. (1388). تاریخ معماری عثمانی. ترجمه: اردشیر اشراقی، چاپ اول، تهران: انتشارات فرهنگستان هنر.
- ملازاده، کاظم، محمدی، مریم. (1378-1379). دایره­المعارف بناهای تاریخی دوره اسلامی، مساجد تاریخی، پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی. تهران: سوره.
- هادی­پور مرادی، سهیلا، هادی­پور مرادی، مژگان. (1395). تجلی باورهای دینی و مذهبی در آثار معماری ایران و عثمانی، مسجد شیخ لطف الله اصفهان و مسجد سلیمانیه استانبول، مطالعات تاریخ اسلام، 8(30)، 199-225.
- هنرفر، لطف­الله. (1350). گنجینه آثار تاریخی اصفهان. چاپ دوم، تهران: چاپ­خانه زیبا
- هیلن برند، روبرت. (1391). معماری اسلامی: شکل، کارکرد و معنی، ترجمه: باقر آیت­الله­زاده شیرازی، تهران: انتشارات روزنه.
- یونگ، کارل گوستاو. (1359). انسان و سمبل­هایش. ترجمه: محمود سلطانیه (1377)، تهران: انتشارات جامی.
- Ahmed, S. (2016). Mosque Architecture or Architecture of Mosque: A New Notion of Bengal During the Muslim Rule. Journal of Islamic Architecture, 4(1): 1-13.
-Baharudi, N. A, Islamail, A. S). 2014(. Communal Mosques: Design Functionality towards the development of sustainability for community. Procedia and Behavioral Sciences, v (153):106-120.
- Dabbour, L.M. (2012) .Geometric proportion: The underlying structure of design process for Islamic geometric patterns. Frontiers of Architectural Research, (1): 380-391.
- Eilouti, B .(2017). Sinan and Palladio: A comparative morphological analysis of two sacred precedents. Frontiers of Architectural Research, (6): 231-247.
- Freely, J. (2011). Ahistory of Ottoman Architecture. Bosphorus University, Istanbul, Turkiey.
- Kaptan, K. (2013). Early Islamic Architecture and Structural Con figurations. International Journal of Architecture and urban Development,3(2): 5-12.
- Knapp, B.L. (1986). Archetype, Architecture, and the Writer. U.S.A: Indiana University Press.
- May, R.Ed. (1960). Symbolism in Religion and Literature. New York: George Braziller.
- Michell, G. (1978). Architecture of the Islamic. World London, Thames and Hudson Press.
- Mohd Taib, M. Z, Rasdi, M. T. (2012). Islamic Architecture Evolution: Perception and Behavior. Procedia-Social and Behavioral Scince, (49): 293-303.
- Mustafa, F. A & Hassan, A. S. (2013). An analytical study of mosque layouts in the early Ottoman period. Frontiers of Architectural Research, (2): 445-456.
- Saoud, R, Ball, Bashir, F. (2004). Muslim Architecture under Ottoman Patronage (1326-1924). Foundation for science Technology and civilization, Manchester, United Kingdom.
- Wilber, K. (1981). No Boundary. Boston: Shambhala Publications
معماری اقلیم گرم و خشک
دوره 6، شماره 8
بهمن 1397
صفحه 119-138

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار